Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hikaye nedir?

“Hikâye”, Türk kültür tarihinde en azından bin yıllık geçmişe sahip ve giderek zenginleşen bir anlam çemberi içinde köklü, yaygın bir kelime ve kavramdır. Kelime kültür tarihimizde; “tarih, destan, kıssa, masal, mesel, menkıbe, rivayet, lâtife, fıkra, hurafe, roman, öykü, anlatı, benzetme” anlamlarında da kullanılmıştır. Bunlardan “destan”, “kıssa”, “masal”, “menkıbe”, “lâtife”, “fıkra”, “öykü” ve “roman” bugün ayrı birer tür olarak kabul edilir.

Modern hikaye nedir?

Modern hikâye gerçek ya da gerçeğe uygun olay ve durumların; insan, zaman ve mekân unsurlarıyla birlikte kurgusal bir dünya çerçevesinde ve üzerinde durulan konu, tema ve mesaja uygun bir biçimde kurgulanıp; ayrıntıya girilmeden yoğunlaştırılarak, okuyucuya estetik haz verecek tarzda anlatılmasından doğan kısa ve mensur metin/türdür.

Tanzimat hikayesinin ilk örnekleri nelerdir?

Gelenekten pek çok özellik taşımakla birlikte modern Türk hikâyesi veya Tanzimat hikâyesi, Giritli Aziz Efendi’nin Muhayyelât-ı Aziz Efendi’si (1852), Emin Nihat’ın Müsameretnâme’si (1870), Ahmet Mithat Efendi’nin Kıssadan Hisse (1870) ve Letâif-i Rivâyât’ı (1870- 1895) ile başlar.

Bağımsızlar hakkında bilgi veriniz?

Bağımsızlar: Servet-i Fünûn, Fecr-i Âti ve Millî Edebiyat anlayışlarının geçerli olduğu dönemlerde eser vermelerine rağmen bu gruplara katılmayan bazı yazarlar da vardır. Hüseyin Rahmi, Ahmet Rasim ve Ebubekir Hâzım Tepeyran gibi isimler bu grupta sayılabilir.

Millî Edebiyat Hikâyesi hakkında bilgi veriniz.

Millî Edebiyat Hikâyesi: Millî Edebiyat Hareketi, “Yeni Lisan” olarak bilinen dilde sadeleşme hareketi ile birlikte 1911’de başlar. Türkçü/milliyetçi düşünceye dayanan Millî Edebiyat, dilinin yalın ve anlaşılır; konularının millî, milliyetçi ve yerli oluşu ile kendinden önceki mekteplerden ayrılır.

Ömer Seyfettin’in hikaye tarzı hakkında bilgi veriniz.

Ömer Seyfettin; hikâyelerinde kimi zaman çocukluk hatıralarını (İlk Namaz, Kaşağı, Falaka, And), kimi zaman yaşanan hayatın gözlemlerini (Bomba, Beyaz Lâle, Hürriyet Bayrakları), kimi zaman tarihi (Başını Vermeyen Şehit, Diyet, Forsa, Topuz, Ferman), kimi zaman da folkloru (Yalnız Efe, Yüz Akı, Kurumuş Ağaçlar) kaynak olarak kullanır. Bu noktada o, realist bir yazardır. Hatta realistliğini zaman zaman “çirkin”i yansıtmaya kadar götürür (Bomba, Beyaz Lâle). Birer vak’a hikâyesi olan metinlerini klasik bir yapı içinde kurgular. Zıt güçlerin çatışmasıyla gerilimi yükseltir ve okuyucuyu şaşırtan ve sarsan bir sonuçla bitirir. O, hikâyelerinin genel kurgusu ve temel unsurlarının nitelikleri bakımından, Maupassant tarzı hikâye anlayışına bağlıdır.

Yakup Kadri’nin realistliği hakkında bilgi veriniz.

Yakup Kadri, hikâyelerinde realisttir. Gerek eserin malzemesini temin etmede gözlem ve belgelere başvurma, gerek bu malzemeyi determinist bir yaklaşımla işleme, gerekse kahramanları karşısındaki tavrı bakımından Maupassant’a ve realist geleneğe bağlı kalmıştır. Bununla birlikte onun gerçekçiliği, dıştan çok içe yöneliktir.  Psikolojik realizmi gündeme getiren bu tavır, eserlerinde zihin ve ruh tahlilini önemli kılar. 

Reşat Nuri’nin eserlerinin kaynağı hakkında bilgi veriniz.

Reşat Nuri’nin eserlerinin kaynağı, özellikle müfettişlik görevi sebebiyle uzun yıllar Anadolu’yu dolaşması sırasındaki gözlem ve deneyimleridir. Bu hikâyelerinin önemli bir kısmında (daha çok ilk dönem hikâyeleri) santimantal ve romantik bir yaklaşımla bireysel konu ve temaları öne çıkaran Güntekin, bir kısmında da gözlemci gerçekçi bir yaklaşımla sosyal konu ve temalar üzerinde durur. Bu çerçevede aşk teması ilk sırada yer alır. Söz konusu aşkların bir kısmı, kavuşmayla sonuçlanması mümkün olmayan türdendir (Sönmüş Yıldızlar, Bir Hazin Hakikat, Bir Hayal Kırıklığı vb.). Aşka büyük değer veren yazar, onu yaşanması gereken insani bir duygu olarak görür. Aile ve bu kurum çevresindeki birtakım problemler (eşler arası denklik, taraflardan birinin ihaneti vb.) hikâyelerindeki ikinci önemli konuyu oluşturur (Akrep, Deniz Banyosu, Gölgelerin Busesi, Bir Zaaf Dakikası vb.). Çocuk ve çocukla ilgili birtakım problemler, yazarın önemsediği bir başka konudur (Çocuk Kavgası, Bilek Saati, Bir İstifa).

Türk hikâyesini hangi başlıklar altında değerlendirilir?

• Cumhuriyet’in İlk Hikâyecileri/Millî Edebiyat Anlayışını Sürdürenler

• Sosyal/Toplumcu Gerçekçiler 

• İç Gerçekliğin Hikayecileri/Bireyin İç Dünyasını Esas Alanlar

• Yeni Arayışlar

Memduh Şevket Esendal hikayeleri nelerdir?

Hayatında sadece iki hikâye kitabı (Hikâyeler Birinci Kitap (l946), Hikâyeler İkinci Kitap (l946) yayımlayabilen Esendal’ın diğer hikâyeleri ölümünden çok sonra kitaplaşabildi. Bunlar: Otlakçı (l958), Mendil Altında (l958), Temiz Sevgiler (l965), Ev Ona Yakıştı (l971), Sahan Külbastısı (l983), Veysel Çavuş (l984), Bir Kucak Çiçek (l984), İhtiyar Çilingir (l984), Hava Parası (l984), Bizim Nesibe (l985), Kelepir (l986), Gödeli Mehmet (l988), Güllüce Bağları Yolunda (1992), Gönül Kaçanı Kovalar (1993)dır.

Kenan Hulusi Koray hikayeleri nelerdir?

Hikâyelerinin bir kısmı Bir Yudum Su (1929), Bahar Hikâyeleri (1939), Son Öpüş (1939), Bir Otelde Yedi Kişi (1940) isimli kitaplarda toplanırken bir kısmı gazetelerde kaldı.

Cevat Şakir Kabaağaçlı olan Halikarnas Balıkçısı’nın kurgu, dil, uslup açısından değerlendiriniz.

Halikarnas Balıkçısı’nın Ege Kıyılarında (1939), Merhaba Akdeniz (1947), Ege’nin Dibi (1952), Yaşasın Deniz (1954), Gülen Ada (1957) kitaplarında topladığı hikâyeleri, kurgu, dil ve üslup bakımından birtakım arızalara sahiptir. Edebî eserde vazgeçilemez niteliklerden olan “bütünlük”ü yeterince dikkate almaz. Ciddi bir kompozisyon fikrinden uzaktır. Kimi zaman bir hayli uzayan tasvirler, kimi zaman vakayı keserek okuyucuya bilgi verme tavrından kurtulamaz. Deniz ve denizcilik terimlerinin bol olduğu dil ve üslubunda itinasızdır. Zaman zaman şiirsel anlatım ve geniş tasvirlere başvurur.

Sat Faik’in hikayeleri nelerdir?

Sait Faik’in hikâye kitapları; Semaver (1936), Sarnıç (1939), Şahmerdan (1940), Lüzumsuz Adam (1948), Mahalle Kahvesi (1950), Havada Bulut (1951), Kumpanya (1951), Havuz Başı (1951), Son Kuşlar (1952), Alemdağda Var Bir Yılan (1954), Az Şekerli (1954), Tüneldeki Çocuk (1955), Balıkçının Ölümü-Yaşasın Edebiyat (1977), Açık Hava Oteli (1980), Bir Müthiş Tren (1981), Yaşamak Hırsı, Sevgiliye Mektup (1987), Bitmemiş Senfoni (1989)’dir.

Tarık Buğra’nn hikayelerindeki tema hakkında bilgi veriniz.

Tarık Buğra’nın hikâyelerindeki ana tema “insan”dır. Büyük ölçüde “yalnız” olan bu insan, tedirgin, çaresiz; aşka, sevgiye ve iyiliğe susamış ve zaman zaman da bunalımdadır. Ancak yazar, bu insanı içinde bulunduğu çıkmazdan kurtarıp sahip olduğu iyilik, yücelik ve güzellik değerlerinin farkına varmasını arzular; ümide, yaşama mutluluğuna götürmek ister. Ayrıca bu insan, kendi şahsiyetinden önemli izler taşır. Karaoğlan, Söz Alma, İki İhtiyar, Piyano ve Keman İçin isimli hikâyelerin kaynağı doğrudan doğruya kendi hayatıdır. Aşk, sanat, aile, çocuk sevgisi onun hikâyelerinin belli başlı temalarıdır.

Adalet Ağaoğlu hakkında bilgi veriniz.

Roman ve oyunlarıyla da tanınan Adalet Ağaoğlu (1929-), Yüksek Gerilim (1974), Sessizliğin İlk Sesi (1978), Hadi Gidelim (1982), Hayatı Savunma Biçimleri (1997) isimli kitaplarında topladığı hikâyeleriyle 1970 sonrasının önemli yazarlarındandır. Belli bir hikâye formuna yaslanmayan Ağaoğlu, ne anlatacağından çok nasıl anlatacağını önemser. Gerçeğin anlatımı kadar, sanattan da taviz vermez.

Tomris Uyar hikâyeleri nelerdir?

Tomris Uyar hikâyelerini; İpek ve Bakır (1971), Ödeşmeler (1973), Diz Boyu Papatyalar (1975), Yürekte Bukağı (1979), Yaz Düşleri Düş Kışları (1981), Gece Gezen Kızlar (1983), Yaza Yolculuk (1986), Sekizinci Günah (1990), Otuzların Kadını (1992), Güzel Yazı Defteri (2002) kitaplarında topladı.

Sevinç Çokum kitapları nelerdir?

Eğik Ağaçlar (1972), Bölüşmek (1974), Makine (1976), Derin Yara (1984), Onlardan Kalan (1987), Rozayla Ana (1993), Bir Eski Sokak Sesi (1996), Evlerinin Önü (1997), Beyaz Bir Kıyı (1998), Gece Kuşu Uzun Öter (2003)’dir.

Cumhuriyet Dönemi’nin hikâyesine önemli katkıları bulunan dergiler hakkında bilgi veriniz.

Resimli Hikâye (1927-1928), Varlık (1933- ), Seçilmiş Hikâyeler (1947-1957), Hisar (1950- 1980), Türk Edebiyatı (1972-), Yaba Öykü (1984), Dergâh (1990-), Adam Öykü (1995-2005), Düşler Öyküler (1996-1998), Üçüncü Öyküler (1998- 2001), Eşik Cini (2006-), Hece Öykü (2004-), İmge Öykü (2005-) dergileri bunlardan bazılarıdır. Adı geçen dergilerden bazıları hikâye/öykü özel sayısı yayımlamışlardır. Türk Dili (1975), Mavera (Eylül 1980), Hece (Ek-Kas.2000), Dost (Haziran 1965), Yordam (Tem-Ağ. 1969), Divan (Tem-Ağ. 1979), Töre (Ar.1980), Çağdaş Türk Dili (Tem-Ey 1991), Yaba (Oc-Şub 1982) dergileri belirtilen ay ve yıldaki sayılarını Türk hikâyesine ayırmışlardır.

90 yıllık Cumhuriyet Dönemi Türk hikâyesi hangi başlıklar altında incelenir?

90 yıllık Cumhuriyet Dönemi Türk hikâyesi; Cumhuriyet’in İlk Hikâyecileri/Millî Edebiyat Anlayışını Sürdürenler, Sosyal ve Toplumcu Gerçekçiler, Bireyin İç Dünyasına Yönelenler, Yeni Arayışlarda Olanlar (Modernistler-Postmodernistler-Yeni Gelenekçiler) olmak üzere dört ana başlık altında gruplandırmak mümkündür.

1940 sonrası Cumhuriyet hikâyesinde ele alınan konular nelerdir?

1940 sonrası Cumhuriyet hikâyesinde ele alınan konular, yaşanan belli başlı siyasi, kültürel ve ekonomik olay ve gelişmeler doğrultusunda belli bir değişime uğrar. Buna göre İkinci Dünya Savaşı ve sebep olduğu sıkıntılar, köy ve köylü çevresindeki problemler, köy ve kasabadan şehre göç ve sonuçları, demokratikleşme sürecine bağlı gelişme ve olaylar, modern hayat ve büyük şehir ortamındaki aydının buhran ve bunalımları, aile, kadın ve cinsellik 1940 sonrasında öne çıkan konular olur