E-İş Süreçleri Dersi 3. Ünite Özet
Tedarik Zinciri Yönetimi
Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden E-İş Süreçleri Dersi 3. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Tedarik Zinciri Yönetimi
Giris¸
I·s¸letmeleri mu¨s¸terilerine ve tedarikc¸ilerine etkili ve verimli bir s¸ekilde bagˆlayabilen tedarik zinciri kavramı gu¨nu¨mu¨z is¸du¨nyası ic¸in oldukc¸a o¨nemlidir. Tedarikc¸ileri, u¨reticileri, dagˆıtımcıları/toptancıları ve perakendecileri bir araya getirerek, is¸letmelerin mu¨s¸terilere eris¸imini hızlandıran ve kolaylas¸tıran tedarik zinciri yo¨netiminin gu¨nu¨mu¨zde oldugˆu gibi gelecekte de o¨nemini yitirmeyecegˆi oldukc¸a ac¸ıktır.
Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
En genel anlamda tedarik zincirinin girdi yo¨netimi ve fiziksel dagˆıtım s¸eklinde ifade edilen iki temel is¸letmecilik su¨recinden meydana geldigˆi belirtilebilir. Tedarik zinciri, herhangi bir mu¨s¸terinin siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan dolaylı veya dolaysız bu¨tu¨n su¨rec¸lerin toplamıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Tedarik zinciri sadece u¨reticiyi ve tedarikc¸iyi ic¸eren bir su¨rec¸ler bu¨tu¨nu¨ degˆil, tas¸ımacıları, toptancıları, perakendecileri ve mu¨s¸terileri de ic¸ine alan daha genis¸ kapsamlı bir kavramdır. Tedarik zincirini hammadde ve malzeme teminini, bu hammadde ve malzemeyi kullanarak u¨retim yapılmasını, u¨retim sonucu elde edilen u¨ru¨nlerin depolanmasını, perakendecilere ve mu¨s¸terilere nakledilmesini ic¸eren is¸letmecilik su¨rec¸lerinden meydana gelen bir agˆ olarak tanımlamak mu¨mku¨ndu¨r. Tedarik zinciri mu¨s¸teri siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan tu¨m su¨rec¸lerin toplamıdır.
Tedarik Zincirinin Genel Go¨ru¨nu¨mu¨ : Tedarik zinciri bilgi, u¨ru¨n ve fonların su¨rekli olarak devinim halinde oldugˆu dinamik bir yapıdır. Tedarik zincirinin temel var olma nedeni, bir bas¸ka deyis¸le misyonu mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesidir. Tedarik zinciri bu amac¸la c¸alıs¸ırken yerine getirmesi gereken bir bas¸ka nokta da bu su¨recin ka^rlı birs¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir. Bir is¸letmecilik terimi olarak tedarik zinciri denilince zihinlerde daha c¸ok, u¨ru¨nlerin u¨reticilerden dagˆıtımcılara, oradan da perakendecilere ve mu¨s¸terilere dogˆru aktıgˆı bir su¨rec¸ canlanmaktadır. Fakat dikkat edilmesi gereken tedarik zinciri u¨zerinde fiziksel unsurların akıs¸ının yanında bilgi ve fon gibi daha soyut akıs¸ların da bulundugˆudur. Tedarik zincirinde yer alan her bir akto¨re tedarik zincirin “seviyesi” denilmektedir. Tipik bir tedarik zinciri temel olarak; Mu¨s¸teriler, Perakendeciler, Toptancılar/Dagˆıtımcılar, U¨reticiler ile Hammadde ve malzeme tedarikc¸iler i s¸eklinde bes¸ seviye ic¸ermektedir.
Tedarik Zinciri Yo¨netimine I·lis¸kin Temel Kararlar
Tedarik zinciri yo¨netiminin bas¸arısı bilgi, u¨ru¨n ve fon akıs¸larına ilis¸kin c¸es¸itli kararların alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu kararlar tekrarlanma sıklıkları ve etkili oldukları zaman diliminin genis¸ligˆine go¨re;
- Tedarik zinciri tasarımı,
- Tedarik zinciri planlaması,
- Tedarik zinciri faaliyetleri olmak u¨zere u¨c¸ temel
du¨zeyde degˆerlendirilebilmektedir.
Tedarik Zinciri Tasarımı : Bu du¨zeyde alınan kararlarla is¸letme tedarik zincirinin temel yapısını olus¸turmayı amac¸ edinmektedir. Bu as¸amada is¸letme her bir tedarik zinciri seviyesinin nasıl c¸alıs¸acagˆına ve tedarik zincirinin genel olarak nasıl bir go¨ru¨nu¨me sahip olacagˆına karar vermektedir. Kararlar genelde zaman dilimi ac¸ısından yıllarla ifade edilir ve uzun vadelidir. Bu nedenle is¸letmeler tedarik zincirlerini tasarlarken, gelecek birkac¸ yıl ic¸inde meydana gelebilecek talep dalgalanmalarını ve c¸evresel belirsizlikleri de go¨z o¨nu¨ne almalıdırlar.
Tedarik Zinciri Planlaması : Tedarik zinciri planlamasına ilis¸kin kararlar ic¸in daha o¨nceki as¸amada belirlenmis¸ olan tedarik zinciri tasarımı sınırlayıcı bir rol oynamaktadır. Planlama as¸amasında is¸letmeler tedarik zinciri faaliyetlerine ilis¸kin c¸es¸itli politikalar belirlerler. I·s¸letmeler planlama c¸alıs¸malarına gelecek yıllar ic¸in o¨ngo¨ru¨len talebe ilis¸kin degˆerlendirmelerle bas¸lamaktadırlar. Planlama su¨reci kapsamında hangi pazarlara nerede kurulmus¸ tesislerden tedarik edilen u¨ru¨nlerle eris¸ilecegˆi, elde ne kadar stok bulundurulacagˆı, u¨retimin ne kadarı ic¸in dıs¸ kaynaklardan yararlanılacagˆı, ikmal seviyeleri, yedek stokların bulundurulması gereken tesisler gibi konular karara bagˆlanmaktadır.
Tedarik Zinciri Faaliyetleri : Bu as¸amada so¨z konusu olan zaman dilimi haftalık veya gu¨nlu¨ktu¨r. Alınan kararlar ise genelde mu¨s¸teri siparis¸lerinin yerine getirilmesiyle ilgilidir. Bu as¸amada tedarik zincirinin tasarım ve planlama su¨reci sona ermis¸tir. Amac¸ tedarik zinciri faaliyetlerinin olabilecek en iyi s¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir.
Tedarik Zinciri Su¨rec¸leri
Tedarik zinciri belli bir mu¨s¸terinin herhangi bir ihtiyacını kars¸ılamak u¨zere c¸es¸itli tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen su¨rec¸lerden ve akıs¸lardan olus¸an bir yapı olarak tanımlanmaktadır. So¨z konusu bu yapıyı daha yakından tanıyabilmek ic¸in tedarik zincirine ilis¸kin iki temel yaklas¸ımdan faydalanılmaktadır. Bu yaklas¸ımlar;
- Do¨ngu¨sel yaklas¸ım ve
- I·tme/c¸ekme yaklas¸ımıdır.
Do¨ngu¨sel Yaklas¸ım : Bu yaklas¸ıma go¨re tedarik zinciri birbirini takip eden tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen c¸es¸itli do¨ngu¨lerden olus¸an bir yapı s¸eklinde betimlenmektedir. Tedarik zincirinin tedarikc¸i, u¨retici, dagˆıtımcı, perakendeci ve mu¨s¸teri s¸eklinde bes¸ temel seviyeden meydana geldigˆi hatırlanırsa, bu bes¸ temel seviye arasında do¨rt do¨ngu¨nu¨n olus¸abilecegˆi oldukc¸a ac¸ık birs¸ekilde fark edilecektir. Bu do¨rt temel do¨ngu¨ s¸o¨yle sıralanmaktadır (S:84, S¸ekil 3.2):
- Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨,
- I·kmal Do¨ngu¨su¨,
- U¨retim Do¨ngu¨su¨,
- Satın Alma Do¨ngu¨su¨.
Her bir tedarik zinciri seviyesi arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im tedarik zinciri do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır.
Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨ : Mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ mu¨s¸teri ve perakendeci is¸letme arasında meydana gelmekte ve mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesi ic¸in gerekli olan tu¨m is¸lemleri kapsamaktadır. Mu¨s¸teriler ve perakendeciler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Genellikle mu¨s¸teri tarafından bas¸latılan bu do¨ngu¨ (S:84, S¸ekil 3.3);
- Mu¨s¸terinin perakendecinin etki alanına ulas¸ması,
- Mu¨s¸teri siparis¸inin girilmesi,
- Mu¨s¸teri siparis¸inin hazırlanması ve
- Mu¨s¸terinin verdigˆi siparis¸i teslim alması s¸eklinde
o¨zetlenebilen do¨rt is¸lem ic¸ermektedir.
I·kma^l Do¨ngu¨su¨ : Tedarik zinciri su¨recinde ikmal do¨ngu¨su¨ perakendeci ve dagˆıtımcı arasında meydana gelen ve stokların yeniden tamamlanmasını ic¸eren tu¨m su¨rec¸leri kapsamaktadır. Do¨ngu¨ herhangi bir perakendecinin gelecekte var olacak muhtemel talepleri kars¸ılayabilmek adına stoklarını yenilemek istemesiyle bas¸lamaktadır.
Perakendecilerle toptancılar/dagˆıtımcılar arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im ikma^l do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. I·kmal do¨ngu¨su¨;
- Perakendecinin dagˆıtımcıya verdigˆi siparis¸le bas¸lar,
- Dagˆıtımcı siparis¸i alır ve kaydeder,
- Perakendecinin talep ettigˆi siparis¸ hazırlanır ve
- Do¨ngu¨ siparis¸in perakendeciye teslim edilmesiyle
sona erer (S:85, S¸ekil 3.4).
U¨retim Do¨ngu¨su¨ : U¨retim do¨ngu¨su¨ genellikle toptancı veya dagˆıtımcıyla u¨retici arasında gerc¸ekles¸en bir etkiles¸imdir. Fakat su¨recin dogˆrudan mu¨s¸teri veya perakendeci tarafından da bas¸latılabilecegˆi unutulmamalıdır. Toptancılar / dagˆıtımcılar / perakendeciler / mu¨s¸teriler ve u¨reticiler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im u¨retim do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. U¨retim do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.5);
- Toptancının, dagˆıtımcının, perakendecinin veya mu¨s¸terinin siparis¸iyle bas¸lar,
- Alınan siparis¸in ardından u¨retim planlaması yapılır,
- Do¨ngu¨ u¨retim ve nakliye su¨reciyle devam eder ve
- Mu¨s¸terinin, perakendecinin, dagˆıtımcının veya toptancının siparis¸i teslim almasıyla son bulur.
Satın Alma Do¨ngu¨su¨ : Satın alma do¨ngu¨su¨ u¨retici ve tedarikc¸i arasında gerc¸ekles¸en is¸lemleri kapsamaktadır. Bu do¨ngu¨de u¨retici daha o¨nceden saptadıgˆı u¨retim planına go¨re hammadde ve malzeme siparis¸i verir. U¨reticiler ve tedarikc¸iler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im satın alma do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Satın alma do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.6);
- U¨reticinin veya tedarikc¸inin u¨retim planı dogˆrultusunda verilen siparis¸le bas¸lar,
- Daha sonra tedarikc¸i bu siparis¸e ilis¸kin u¨retim planlaması yapar,
- U¨retilen hammadde veya malzeme nakledilir ve
- Do¨ngu¨ u¨reticinin verdigˆi siparis¸i teslim almasıyla
son bulur.
I·tme/C¸ekme Yaklas¸ımı : Tedarik zincirindeki tu¨m su¨rec¸ler mu¨s¸teri siparis¸inden o¨nce veya sonra gerc¸ekles¸meleri ac¸ısından temelde itme veya c¸ekme s¸eklinde betimlenen iki ayrı karaktere sahiptirler. C¸ekme su¨rec¸leri mu¨s¸teri siparis¸ine tepki olarak gerc¸ekles¸en su¨rec¸lerdir. Bunun aksine itme su¨rec¸leri mu¨s¸teri talebi yaratmak u¨zere gerc¸ekles¸tirilmektedir (S:87, S¸ekil 3.7). Bu iki tip su¨rec¸ itme/c¸ekme sınırı adı verilen bir sınırla birbirlerinden ayrılmaktadır.
Tedarik Zinciri Modelleri
Bir is¸letme ic¸in uygun olan tedarik zinciri modeli, benzer yapıda olan bir bas¸ka is¸letme ic¸in aynı uygunlukta olmayabilir. Bu durumun o¨tesinde, uygun tedarik zincirine ilis¸kin modelin zaman ic¸inde degˆis¸iklik go¨sterebilecegˆine de dikkat etmek gerekmektedir. Bu tu¨r etkenleri go¨z o¨nu¨nde bulundurarak, is¸letmelerin tercih ettikleri tedarik zinciri modellerini inceledigˆimizde, kars¸ımıza en basitten karmas¸ıgˆa dogˆru sıralanan altı farklı model c¸ıkmaktadır. Bu modeller; I· s¸levselci Model, Satın Alma Modeli, Lojistik Modeli, Bilgi Sistemi Modeli, Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli ile Stratejik Model dir.
I·s¸levselci Model : Bu model tedarik zinciri yo¨netimi anlamında en basit uygulama yo¨ntemi olarak du¨s¸u¨nu¨lebilir. Yani is¸levselci model, tedarik zinciri yo¨netimi ic¸in giris¸seviyesinde bir model olarak du¨s¸u¨nu¨lmelidir. Bu modelde is¸letmeler c¸es¸itli is¸levsel departmanlardan olus¸mus¸ bir bu¨tu¨n olarak algılanmakta ve her bir departman kendi is¸leviyle ilgili olarak digˆer departmanlardan bagˆımsız bir s¸ekilde faaliyetlerini su¨rdu¨rmektedir.
Satın Alma Modeli : Bu model tedarik zincirindeki tedarikc¸i kavramına vurgu yapmaktadır, c¸u¨nku¨ birc¸ok u¨retim is¸letmesi ic¸in en bu¨yu¨k maliyet kalemini hammadde ve malzeme giderleri olus¸turmaktadır. Bu modelde is¸letmeler hammadde, malzeme ve hizmet alımı gibi kendi bu¨nyeleri dıs¸ından kars¸ılamak zorunda oldukları u¨retim girdilerinin maliyetlerini olabildigˆince du¨s¸u¨rmeyi amac¸lamaktadırlar.
Lojistik Modeli : Lojistik modelini benimseyen is¸letmeler lojistik agˆlarının kurulması, otomatik depoların faaliyete gec¸irilmesi, dagˆıtım kanallarında sadeles¸tirmeye gidilmesi ve nakliye giderlerinin du¨s¸u¨ru¨lmesi yo¨nu¨nde uygulamalarla c¸ıktı maliyetlerini en aza indirmeye c¸abalamaktadırlar. Lojistik modeli tedarik zincirinin daha c¸ok is¸letmeden mu¨s¸terilere dogˆru olan kısmına odaklanmakta, is¸letme- tedarikc¸i ilis¸kilerine go¨rece daha az o¨nem vermektedir.
Bilgi Sistemi Modeli : Bilgi sistemi modelinde, gelis¸en bilgi teknolojileri aracılıgˆıyla is¸letme ic¸inde ve tedarik zinciri bu¨nyesindeki akto¨rlerin daha etkin bir s¸ekilde birbirlerine bagˆlanmaları ve veri alıs¸-veris¸i yapmaları sagˆlanmaktadır. Bilgi sistemi modeline ilis¸kin olumsuz bir nokta ise, teknolojinin su¨rec¸ bilincinin o¨nu¨ne gec¸mesi tehlikesidir.
Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli : Su¨rec¸ yenileme is¸letmecilik su¨rec¸lerinin kalite ve verimliligˆinin artırılması amacıyla radikal bir bic¸imde yeniden yapılandırılmasıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Su¨rec¸ yenileme ve yenilikc¸ilik modeline go¨re is¸letmeler tedarik zinciri su¨rec¸lerini su¨rekli go¨zden gec¸irmeli ve olası yeniliklerin u¨zerinde o¨nemle durmalıdır. Ancak bu s¸ekilde yogˆun rekabet ortamında ayakta kalabileceklerdir.
Stratejik Model : Tedarik zinciri yo¨netimi konusunda is¸letmelerin uyguladıkları en ileri model stratejik model olarak adlandırılmaktadır. Stratejik modelin tu¨m digˆer bes¸modelin o¨zelliklerini ic¸inde barındırır. Bu modelde tedarik zinciri tasarımı is¸letmenin genel rekabet stratejisinin bir parc¸ası olarak du¨s¸u¨nu¨lmektedir. Bu tu¨r is¸letmelerde rekabet yalnızca u¨ru¨nler u¨zerinden degˆil, o u¨ru¨nu¨ meydana getiren u¨retim su¨rec¸lerini, mu¨s¸teriye sunumuna es¸lik eden faaliyetleri ve satıs¸ sonrası hizmetleri de kapsayan “genis¸letilmis¸ u¨ru¨n” kavramı u¨zerinden yu¨ru¨tu¨lmektedir. Stratejik model tedarik zinciri yo¨netimine stratejik bir bakıs¸ getirmektedir.
Tedarik Zinciri Tasarımı
Tedarik zinciri tasarımı tedarik zincirinin yapısının olus¸turulmasıyla ilgili su¨rec¸leri kapsamaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri tasarımları u¨zerinde etkili olan bes¸ temel fakto¨r; U¨retim, Stok, Konum, Nakliye ve Bilg i s¸eklinde sıralanabilir.
U¨retim : U¨retim fakto¨ru¨ herhangi bir tedarik zincirinin belli bir u¨ru¨nu¨ u¨retebilme ve depolayabilme kapasitesi s¸eklinde anlas¸ılmalıdır. U¨retim tesisleri fabrikalardan ve depolardan olus¸maktadır. Bu fakto¨r u¨zerinde karar veren yo¨neticiler c¸es¸itli kaynaklardan gelen talebin kars¸ılanabilmesi veya verimliligˆin sagˆlanması gibi konular arasında kalmaktadırlar.
Stok : Stok, tu¨m tedarik zincirinin tu¨m seviyelerine yayılmıs¸, hammadde, yarı-mamul ve bitmis¸ u¨ru¨nleri ic¸eren bir kavramdır. C¸ok miktarda stok bulundurmak is¸letmenin talep dalgalanmalarına daha etkili bir s¸ekilde cevap vermesini sagˆlayabilir, fakat unutulmaması gereken fazladan tutulan her birim stok ic¸in is¸letmenin maliyetlerinin olumsuz yo¨nde etkilenecegˆidir.
Konum : Konum, tedarik zinciri tesislerinin cogˆrafi konumlarını betimlemek ic¸in kullanılan bir fakto¨rdu¨r.I·s¸letmeler konuma ilis¸kin karar verirken tesis maliyetleri, emek maliyetleri, is¸gu¨cu¨nu¨n niteligˆi, altyapı olanakları, vergi ve gu¨mru¨k tarifeleri, mu¨s¸terilere ve tedarikc¸ilere yakınlık gibi noktaları go¨z o¨nu¨nde bulundurmak durumundadırlar.
Nakliye : Nakliye, tedarik zinciri seviyeleri arasında her tu¨rlu¨ tas¸ımacılık faaliyetlerini ic¸eren bir fakto¨rdu¨r. Bu fakto¨r is¸letmelerin nakliye yo¨ntemlerine ilis¸kin tercihlerinde o¨nem kazanmaktadır. Hız ve maliyet arasındaki sec¸im bu fakto¨re ilis¸kin verilen kararlarda en o¨nemli belirleyici olmaktadır. I·s¸letmelerin; denizyolu, demiryolu, boru hattı, karayolu, havayolu ve elektronik tas¸ımacılı k olmak u¨zere tercih edebilecekleri altı temel nakliye yo¨ntemi vardır.
Bilgi: Bilgi, tu¨m digˆer tedarik zinciri tasarım fakto¨rlerine ilis¸kin kararların verilmesinde kullanılmaktadır. Bilginin dogˆru, zamanlı ve tam olmasıyla ilis¸kili olarak is¸letmelerin digˆer fakto¨rlere ilis¸kin verdikleri kararlar etkilenebilmektedir. Tedarik zincirlerinde bilgi temelde;
- Gu¨nlu¨k faaliyetlerin su¨rdu¨ru¨lmesi ile
- Kestirim ve planlama olmak u¨zere iki amac¸la
kullanılmaktadır.
Gu¨nu¨mu¨zde tedarik zinciri tasarımında en c¸ok u¨zerinde durulan konu bilgi ve bilginin etkili ve verimli bir s¸ekilde paylas¸ılabilmesidir.
Temel Tedarik Zinciri Stratejileri
I·s¸letmeler, birc¸ok tedarikc¸iyle is¸ yapma, az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma, dikey bu¨tu¨nles¸me, Keiretsu ve sanal is¸letmeler kurma s¸eklinde sıralanabilen bir dizi strateji ic¸inden kendileri ic¸in en uygun olanını sec¸me yo¨nu¨nde c¸aba harcamaktadırlar.
Birc¸ok Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Birc¸ok tedarikc¸iyle c¸alıs¸an is¸letmeler, temin etmek istedikleri hammadde ve malzeme ic¸in tedarikc¸ilerden fiyat istemektedirler. O¨zellikle yu¨ksek miktarlarda hammadde temin eden is¸letmeler sıklıkla bu stratejiye bas¸vurmaktadırlar.
Az Sayıda Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Bu stratejiyi tercih ederek c¸alıs¸an is¸letmeler tedarikc¸ileriyle uzun do¨nemli ilis¸kiler kurmaktadırlar. Az sayıda tedarikc¸iyle c¸alıs¸ılması tedarikc¸ilerin o¨lc¸ek ekonomilerinden faydalanmalarına, o¨gˆrenme egˆrisinde u¨st seviyelere yu¨kselmelerine ve neticede daha du¨s¸u¨k maliyetle u¨retim yapabilmelerine neden olmaktadır.
Dikey Bu¨tu¨nles¸me : Dikey bu¨tu¨nles¸me is¸letmenin daha o¨nce dıs¸arıdan temin ettigˆi u¨ru¨nlerin kendi bu¨nyesine kattıgˆı tedarikc¸i veya dagˆıtımcı is¸letmeler aracılıgˆıyla gerc¸ekles¸tirmesi durumudur.
Keiretsu : Japonca bir is¸letmecilik terimi olan “ Keiretsu ” az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma ve dikey bu¨tu¨nles¸me egˆilimlerinin bir c¸es¸it birles¸im ku¨mesi niteligˆindedir. Keiretsu da^hilindeki is¸letmeler birbirlerinin ku¨c¸u¨k oranda hisselerine sahip olmakta ve bu s¸ekilde is¸letmeler arası bir koalisyon s¸eklinde yapılanmaktadırlar.
Sanal I·s¸letmeler: I·s¸letmelerin dikey bu¨tu¨nles¸meler yoluyla tu¨m tedarik zincirine sahip olmaları hem zor hem de gereksizdir. Bu du¨s¸u¨nceden hareketle is¸letmeler birlikte c¸alıs¸abilecekleri esnek tedarikc¸ilerden olus¸an sanal bir agˆyapısı olus¸turma egˆilimine girmektedirler. Sanal is¸letmeler birc¸ok tedarikc¸i is¸letmeyle ilis¸ki halinde olan ve talep edilen u¨ru¨nu¨ anında sagˆlayabilen is¸letmelerdir.
Bilgi Teknolojileri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
Bilgi teknolojilerinin tedarik zinciri su¨rec¸lerindeki en temel is¸levi fiziksel is¸lemlere ilis¸kin verilerin elde edilmesi ve bu verileri tedarik zincirinin tu¨m seviyelerinin eris¸imine ac¸ık bir hale getirilebilmesidir. Tedarik zinciri yo¨netimiyle oldukc¸a yakından ilgili bazı teknolojik gelis¸meler; Elektronik I·s¸letmecilik, Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI), Barkod Teknolojisi, Radyo Frekansı ile Tanımlama Teknolojisi (RFID), I·nternet ve Siparis¸e Go¨re U¨retim s¸eklinde sıralanabilir.
Elektronik I·s¸letmecilik: E-I·s¸letmecilik gec¸mis¸te fiziksel olarak yu¨ru¨tu¨len su¨rec¸leri elektronik ortamlara tas¸ımıs¸tır. Elektronik veri degˆis¸imi (Electronic data interchange-EDI), e-posta, elektronik fon transferi (EFT), elektronik yayıncılık ve imaj is¸leme, elektronik bu¨ltenler, paylas¸ımlı veri tabanları, barkod ve karekod uygulamaları, faks, otomatik sesli mesaj, CD-ROM katalogları, internet ve c¸es¸itli web siteleri gibi daha birc¸ok teknolojik yenilik tedarik zinciri uygulamalarını derinden etkilemis¸tir. Tedarik zinciri yo¨netiminin gelis¸imi ile E-is¸letmecilik uygulamalarının gelis¸imi arasında dogˆrusal bir ilis¸ki vardır.
Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI) : Elektronik veri degˆis¸im sistemleri c¸es¸itli standart is¸letmecilik belgelerinin bilgisayarlar arasında aktarılmasına olanak veren bir uygulamadır. Elektronik veri degˆis¸im sistemleri daha o¨nceleri elle yapılan veri giris¸lerinden kaynaklı hataları ve gecikmeleri o¨nemli o¨lc¸u¨de o¨nleyebilmis¸tir. Siparis¸ bilgileri, nakliye bilgileri, fiyat listeleri, o¨demeler ve mu¨s¸teri bilgileri bu sistem aracılıgˆıyla tedarik zinciri seviyeleri arasında kolaylıkla aktarılabilmektedir. I·s¸letmeler tedarik zinciri yo¨netimi veri tabanlarının belli alanlarını elektronik veri degˆis¸im sistemleri aracılıgˆıyla bas¸ka is¸letmelerin paylas¸ımına sunmaktadırlar.
Barkod Teknolojisi : Herhangi bir u¨ru¨n barkod okuyucusunda okutuldugˆunda, bir bas¸ka deyis¸le markette “ dıt ” sesini duydugˆunuzda, u¨ru¨n ile ilgili tu¨m bilgiler tedarik zincirinin ilgili seviyeleriyle hızlı bir s¸ekilde paylas¸ılmakta ve bu s¸ekilde u¨ru¨nu¨n tedarik zinciri u¨zerindeki konumu kolaylıkla takip edilebilmektedir. Barkod teknolojisi sayesinde is¸letmelerin pazarlama faaliyetleri ic¸in oldukc¸a o¨nem tas¸ıyan “ satıs¸-anı-verisi ” kolaylıkla elde edilebilmektedir.
Radyo Frekansı I·le Tanımlama Teknolojisi (RFID ): RFID etiketlerinin tas¸ıdıkları ic¸erik oldukc¸a standartlas¸tırılmıs¸tır. Bu s¸ekilde tu¨m tedarik zinciri seviyeleri tarafından RFID etiketine sahip u¨ru¨nler kolaylıkla takip edilebilmektedir. RFID teknolojisi dogˆru bilginin, dogˆru yere ulas¸tırılması konusunda oldukc¸a o¨nemli maliyet avantajları sagˆlamaktadır. Barkod ve RFID teknolojileri tedarik zinciri do¨ngu¨lerini hızlandırmıs¸tır.
I·nternet : Tedarik zinciri, internet sayesinde is¸lem hızı ve eris¸im olanakları hic¸ olmadıgˆı kadar gelis¸mis¸tir. Internet tedarikc¸iler, u¨reticiler, dagˆıtımcılar/toptancılar, perakendeciler ve mu¨s¸teriler arasında kurulmus¸ sagˆlam bir bagˆ gibi du¨s¸u¨nu¨lebilir. Bu sagˆlam bagˆ sayesinde tedarik zinciri u¨zerindeki bilgi akıs¸ı hızlanmıs¸ ve bilgiye eris¸im kolaylas¸mıs¸tır. Su¨rekli gu¨ncellenen bilgi, tedarik zincirinin tu¨m seviyeleri arasında internet aracılıgˆıyla kolaylıkla aktarılabilmektedir.
Siparis¸e Go¨re U¨retim : Bu modeli benimseyen is¸letmeler genellikle mu¨s¸teri siparis¸lerini internet u¨zerinden almakta, gelis¸mis¸ elektronik veri degˆis¸im sistemleri sayesinde tedarikc¸iler alınan bu siparis¸ten derhal haberdar olmakta ve gerekli hammadde ve malzemeyi u¨reticiye hızlı bir s¸ekilde sagˆlamaktadır. Siparis¸e go¨re u¨retim uygulamalarının daha c¸ok tekstil ve kis¸isel bilgisayar sekto¨rlerinde yaygınlas¸mıs¸oldugˆu du¨s¸u¨nu¨lebilir. Fakat havacılık sekto¨ru¨nde faaliyet go¨steren birc¸ok bu¨yu¨k uc¸ak u¨reticisi de siparis¸e go¨re u¨retim mantıgˆıyla s¸ekillenmis¸ tedarik zinciri yo¨netimi yapısına sahiptir.
Degˆis¸im ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
Gec¸mis¸te oldugˆu gibi, gu¨nu¨mu¨zde de is¸ du¨nyası kars¸ı konulamaz bir degˆis¸im ru¨zga^rıyla sarsılmaktadır. I·s¸letmelerin hem yapıları, hem kullandıkları teknolojiler hem de bu teknolojileri is¸e kos¸an insan unsuru degˆis¸im ru¨zga^rının etkisi altındadır. Degˆis¸imi belli bir do¨nem sonra son bulacak bir olgu olarak degˆerlendirmek yerine, su¨reklilik arz eden bir gu¨c¸ oldugˆunun bilinciyle hareket etmek is¸letmeler ac¸ısından oldukc¸a yerinde bir davranıs¸ olacaktır. Tedarik zinciri yo¨netimi de is¸letmeciligˆin su¨rekli degˆis¸en yapısına ayak uydurmak durumundadır. Tedarik zinciri yo¨netiminin; Yenilikc¸ilik, Genis¸letilmis¸ u¨ru¨n tasarımı, Ku¨reselles¸me, Esneklik, Su¨rec¸ temelli yo¨netim ve I·s¸birlikc¸i c¸alıs¸ma yaklas¸ımları nedeniyle su¨rekli bir degˆis¸im ve uyum sagˆlama egˆiliminde oldugˆu ileri su¨ru¨lmektedir.
Tedarik Zinciri Ekonomisi
Tedarik zinciri faaliyetleri birc¸ok is¸letme ic¸in en o¨nemli maliyet unsuru olma niteligˆindedir. I·ster mal isterse hizmet olsun, tedarik zinciri maliyetleri satıs¸ maliyetlerinin o¨nemli bir kısmını olus¸turmaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları iki konu; Yap ya da satın al kararı ve Dıs¸ kaynak kullanımına yo¨nelik egˆilimlerdir.
Yap ya da Satın Al Kararı : Yap ya da satın al kararı bir is¸letmenin u¨retim su¨recinde kullanacagˆı bir parc¸ayı veya hizmeti kendi bu¨nyesinde u¨retmesi veya dıs¸arıdan hazır alması noktasında verilen karardır.
Dıs¸ Kaynaklardan Yararlanma : I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları bir bas¸ka konu dıs¸kaynaklardan yararlanma veya bir bas¸ka deyis¸le tas¸eron kullanımıdır. Tas¸eron kullanımı yap ya da satın kararları gibi taktiksel du¨zeyde kararlar olmayıp, daha uzun vadeli egˆilimleri ifade etmektedir.
Tedarik Zinciri Etigˆi
Tedarik zinciri yapısı itibariyle hem bireysel hem de o¨rgu¨tsel etik dıs¸ı davranıs¸ların yas¸anmasına oldukc¸a elveris¸li bir ortam yaratmaktadır. Satıs¸ elemanlarının satıs¸ konusundaki is¸tahları, satın alma uzmanlarının is¸letme sermayesini rasyonel olmayan bir s¸ekilde kullanması gibi kis¸i temelli etik dıs¸ı davranıs¸ları is¸letmelerin tedarik zinciri yo¨netim su¨rec¸lerindeki bas¸arılarını sekteye ugˆratabilir. I·s¸letmeler bu tu¨r ac¸ıkları o¨nceden fark etmeli ve c¸alıs¸anlarını uyulması beklenen etik davranıs¸ kalıpları hakkında bilgilendirmelidirler.
Etik kavramı, o¨rgu¨tsel ve o¨rgu¨tlerarası bir du¨zleme tas¸ındıgˆında kurumsal sosyal sorumluluk kavramıyla kars¸ılas¸ılır. Etik bireysel kararların o¨rgu¨t u¨zerindeki etkisine odaklıdır. Sosyal sorumluluk ise o¨rgu¨tu¨n hem topluma yo¨nelik fayda sagˆlaması hem de hissedar degˆerini arttırmasını gerekli kılan toplumsal beklentiler ve gerekliliklerdir. Tedarik zinciri yo¨netimi kapsamında kurumsal sosyal sorumluluk ise tedarik zinciri faaliyetlerinin toplumsal ve c¸evresel etkileriyle ilgilidir.
Giris¸
I·s¸letmeleri mu¨s¸terilerine ve tedarikc¸ilerine etkili ve verimli bir s¸ekilde bagˆlayabilen tedarik zinciri kavramı gu¨nu¨mu¨z is¸du¨nyası ic¸in oldukc¸a o¨nemlidir. Tedarikc¸ileri, u¨reticileri, dagˆıtımcıları/toptancıları ve perakendecileri bir araya getirerek, is¸letmelerin mu¨s¸terilere eris¸imini hızlandıran ve kolaylas¸tıran tedarik zinciri yo¨netiminin gu¨nu¨mu¨zde oldugˆu gibi gelecekte de o¨nemini yitirmeyecegˆi oldukc¸a ac¸ıktır.
Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
En genel anlamda tedarik zincirinin girdi yo¨netimi ve fiziksel dagˆıtım s¸eklinde ifade edilen iki temel is¸letmecilik su¨recinden meydana geldigˆi belirtilebilir. Tedarik zinciri, herhangi bir mu¨s¸terinin siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan dolaylı veya dolaysız bu¨tu¨n su¨rec¸lerin toplamıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Tedarik zinciri sadece u¨reticiyi ve tedarikc¸iyi ic¸eren bir su¨rec¸ler bu¨tu¨nu¨ degˆil, tas¸ımacıları, toptancıları, perakendecileri ve mu¨s¸terileri de ic¸ine alan daha genis¸ kapsamlı bir kavramdır. Tedarik zincirini hammadde ve malzeme teminini, bu hammadde ve malzemeyi kullanarak u¨retim yapılmasını, u¨retim sonucu elde edilen u¨ru¨nlerin depolanmasını, perakendecilere ve mu¨s¸terilere nakledilmesini ic¸eren is¸letmecilik su¨rec¸lerinden meydana gelen bir agˆ olarak tanımlamak mu¨mku¨ndu¨r. Tedarik zinciri mu¨s¸teri siparis¸ini yerine getirmek ic¸in gerekli olan tu¨m su¨rec¸lerin toplamıdır.
Tedarik Zincirinin Genel Go¨ru¨nu¨mu¨ : Tedarik zinciri bilgi, u¨ru¨n ve fonların su¨rekli olarak devinim halinde oldugˆu dinamik bir yapıdır. Tedarik zincirinin temel var olma nedeni, bir bas¸ka deyis¸le misyonu mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesidir. Tedarik zinciri bu amac¸la c¸alıs¸ırken yerine getirmesi gereken bir bas¸ka nokta da bu su¨recin ka^rlı birs¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir. Bir is¸letmecilik terimi olarak tedarik zinciri denilince zihinlerde daha c¸ok, u¨ru¨nlerin u¨reticilerden dagˆıtımcılara, oradan da perakendecilere ve mu¨s¸terilere dogˆru aktıgˆı bir su¨rec¸ canlanmaktadır. Fakat dikkat edilmesi gereken tedarik zinciri u¨zerinde fiziksel unsurların akıs¸ının yanında bilgi ve fon gibi daha soyut akıs¸ların da bulundugˆudur. Tedarik zincirinde yer alan her bir akto¨re tedarik zincirin “seviyesi” denilmektedir. Tipik bir tedarik zinciri temel olarak; Mu¨s¸teriler, Perakendeciler, Toptancılar/Dagˆıtımcılar, U¨reticiler ile Hammadde ve malzeme tedarikc¸iler i s¸eklinde bes¸ seviye ic¸ermektedir.
Tedarik Zinciri Yo¨netimine I·lis¸kin Temel Kararlar
Tedarik zinciri yo¨netiminin bas¸arısı bilgi, u¨ru¨n ve fon akıs¸larına ilis¸kin c¸es¸itli kararların alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu kararlar tekrarlanma sıklıkları ve etkili oldukları zaman diliminin genis¸ligˆine go¨re;
- Tedarik zinciri tasarımı,
- Tedarik zinciri planlaması,
- Tedarik zinciri faaliyetleri olmak u¨zere u¨c¸ temel
du¨zeyde degˆerlendirilebilmektedir.
Tedarik Zinciri Tasarımı : Bu du¨zeyde alınan kararlarla is¸letme tedarik zincirinin temel yapısını olus¸turmayı amac¸ edinmektedir. Bu as¸amada is¸letme her bir tedarik zinciri seviyesinin nasıl c¸alıs¸acagˆına ve tedarik zincirinin genel olarak nasıl bir go¨ru¨nu¨me sahip olacagˆına karar vermektedir. Kararlar genelde zaman dilimi ac¸ısından yıllarla ifade edilir ve uzun vadelidir. Bu nedenle is¸letmeler tedarik zincirlerini tasarlarken, gelecek birkac¸ yıl ic¸inde meydana gelebilecek talep dalgalanmalarını ve c¸evresel belirsizlikleri de go¨z o¨nu¨ne almalıdırlar.
Tedarik Zinciri Planlaması : Tedarik zinciri planlamasına ilis¸kin kararlar ic¸in daha o¨nceki as¸amada belirlenmis¸ olan tedarik zinciri tasarımı sınırlayıcı bir rol oynamaktadır. Planlama as¸amasında is¸letmeler tedarik zinciri faaliyetlerine ilis¸kin c¸es¸itli politikalar belirlerler. I·s¸letmeler planlama c¸alıs¸malarına gelecek yıllar ic¸in o¨ngo¨ru¨len talebe ilis¸kin degˆerlendirmelerle bas¸lamaktadırlar. Planlama su¨reci kapsamında hangi pazarlara nerede kurulmus¸ tesislerden tedarik edilen u¨ru¨nlerle eris¸ilecegˆi, elde ne kadar stok bulundurulacagˆı, u¨retimin ne kadarı ic¸in dıs¸ kaynaklardan yararlanılacagˆı, ikmal seviyeleri, yedek stokların bulundurulması gereken tesisler gibi konular karara bagˆlanmaktadır.
Tedarik Zinciri Faaliyetleri : Bu as¸amada so¨z konusu olan zaman dilimi haftalık veya gu¨nlu¨ktu¨r. Alınan kararlar ise genelde mu¨s¸teri siparis¸lerinin yerine getirilmesiyle ilgilidir. Bu as¸amada tedarik zincirinin tasarım ve planlama su¨reci sona ermis¸tir. Amac¸ tedarik zinciri faaliyetlerinin olabilecek en iyi s¸ekilde su¨rdu¨ru¨lmesidir.
Tedarik Zinciri Su¨rec¸leri
Tedarik zinciri belli bir mu¨s¸terinin herhangi bir ihtiyacını kars¸ılamak u¨zere c¸es¸itli tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen su¨rec¸lerden ve akıs¸lardan olus¸an bir yapı olarak tanımlanmaktadır. So¨z konusu bu yapıyı daha yakından tanıyabilmek ic¸in tedarik zincirine ilis¸kin iki temel yaklas¸ımdan faydalanılmaktadır. Bu yaklas¸ımlar;
- Do¨ngu¨sel yaklas¸ım ve
- I·tme/c¸ekme yaklas¸ımıdır.
Do¨ngu¨sel Yaklas¸ım : Bu yaklas¸ıma go¨re tedarik zinciri birbirini takip eden tedarik zinciri seviyeleri arasında meydana gelen c¸es¸itli do¨ngu¨lerden olus¸an bir yapı s¸eklinde betimlenmektedir. Tedarik zincirinin tedarikc¸i, u¨retici, dagˆıtımcı, perakendeci ve mu¨s¸teri s¸eklinde bes¸ temel seviyeden meydana geldigˆi hatırlanırsa, bu bes¸ temel seviye arasında do¨rt do¨ngu¨nu¨n olus¸abilecegˆi oldukc¸a ac¸ık birs¸ekilde fark edilecektir. Bu do¨rt temel do¨ngu¨ s¸o¨yle sıralanmaktadır (S:84, S¸ekil 3.2):
- Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨,
- I·kmal Do¨ngu¨su¨,
- U¨retim Do¨ngu¨su¨,
- Satın Alma Do¨ngu¨su¨.
Her bir tedarik zinciri seviyesi arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im tedarik zinciri do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır.
Mu¨s¸teri Siparis¸ Do¨ngu¨su¨ : Mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ mu¨s¸teri ve perakendeci is¸letme arasında meydana gelmekte ve mu¨s¸teri siparis¸inin yerine getirilmesi ic¸in gerekli olan tu¨m is¸lemleri kapsamaktadır. Mu¨s¸teriler ve perakendeciler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im mu¨s¸teri siparis¸ do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Genellikle mu¨s¸teri tarafından bas¸latılan bu do¨ngu¨ (S:84, S¸ekil 3.3);
- Mu¨s¸terinin perakendecinin etki alanına ulas¸ması,
- Mu¨s¸teri siparis¸inin girilmesi,
- Mu¨s¸teri siparis¸inin hazırlanması ve
- Mu¨s¸terinin verdigˆi siparis¸i teslim alması s¸eklinde
o¨zetlenebilen do¨rt is¸lem ic¸ermektedir.
I·kma^l Do¨ngu¨su¨ : Tedarik zinciri su¨recinde ikmal do¨ngu¨su¨ perakendeci ve dagˆıtımcı arasında meydana gelen ve stokların yeniden tamamlanmasını ic¸eren tu¨m su¨rec¸leri kapsamaktadır. Do¨ngu¨ herhangi bir perakendecinin gelecekte var olacak muhtemel talepleri kars¸ılayabilmek adına stoklarını yenilemek istemesiyle bas¸lamaktadır.
Perakendecilerle toptancılar/dagˆıtımcılar arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im ikma^l do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. I·kmal do¨ngu¨su¨;
- Perakendecinin dagˆıtımcıya verdigˆi siparis¸le bas¸lar,
- Dagˆıtımcı siparis¸i alır ve kaydeder,
- Perakendecinin talep ettigˆi siparis¸ hazırlanır ve
- Do¨ngu¨ siparis¸in perakendeciye teslim edilmesiyle
sona erer (S:85, S¸ekil 3.4).
U¨retim Do¨ngu¨su¨ : U¨retim do¨ngu¨su¨ genellikle toptancı veya dagˆıtımcıyla u¨retici arasında gerc¸ekles¸en bir etkiles¸imdir. Fakat su¨recin dogˆrudan mu¨s¸teri veya perakendeci tarafından da bas¸latılabilecegˆi unutulmamalıdır. Toptancılar / dagˆıtımcılar / perakendeciler / mu¨s¸teriler ve u¨reticiler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im u¨retim do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. U¨retim do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.5);
- Toptancının, dagˆıtımcının, perakendecinin veya mu¨s¸terinin siparis¸iyle bas¸lar,
- Alınan siparis¸in ardından u¨retim planlaması yapılır,
- Do¨ngu¨ u¨retim ve nakliye su¨reciyle devam eder ve
- Mu¨s¸terinin, perakendecinin, dagˆıtımcının veya toptancının siparis¸i teslim almasıyla son bulur.
Satın Alma Do¨ngu¨su¨ : Satın alma do¨ngu¨su¨ u¨retici ve tedarikc¸i arasında gerc¸ekles¸en is¸lemleri kapsamaktadır. Bu do¨ngu¨de u¨retici daha o¨nceden saptadıgˆı u¨retim planına go¨re hammadde ve malzeme siparis¸i verir. U¨reticiler ve tedarikc¸iler arasında gerc¸ekles¸en etkiles¸im satın alma do¨ngu¨su¨ olarak adlandırılmaktadır. Satın alma do¨ngu¨su¨ (S:86, S¸ekil 3.6);
- U¨reticinin veya tedarikc¸inin u¨retim planı dogˆrultusunda verilen siparis¸le bas¸lar,
- Daha sonra tedarikc¸i bu siparis¸e ilis¸kin u¨retim planlaması yapar,
- U¨retilen hammadde veya malzeme nakledilir ve
- Do¨ngu¨ u¨reticinin verdigˆi siparis¸i teslim almasıyla
son bulur.
I·tme/C¸ekme Yaklas¸ımı : Tedarik zincirindeki tu¨m su¨rec¸ler mu¨s¸teri siparis¸inden o¨nce veya sonra gerc¸ekles¸meleri ac¸ısından temelde itme veya c¸ekme s¸eklinde betimlenen iki ayrı karaktere sahiptirler. C¸ekme su¨rec¸leri mu¨s¸teri siparis¸ine tepki olarak gerc¸ekles¸en su¨rec¸lerdir. Bunun aksine itme su¨rec¸leri mu¨s¸teri talebi yaratmak u¨zere gerc¸ekles¸tirilmektedir (S:87, S¸ekil 3.7). Bu iki tip su¨rec¸ itme/c¸ekme sınırı adı verilen bir sınırla birbirlerinden ayrılmaktadır.
Tedarik Zinciri Modelleri
Bir is¸letme ic¸in uygun olan tedarik zinciri modeli, benzer yapıda olan bir bas¸ka is¸letme ic¸in aynı uygunlukta olmayabilir. Bu durumun o¨tesinde, uygun tedarik zincirine ilis¸kin modelin zaman ic¸inde degˆis¸iklik go¨sterebilecegˆine de dikkat etmek gerekmektedir. Bu tu¨r etkenleri go¨z o¨nu¨nde bulundurarak, is¸letmelerin tercih ettikleri tedarik zinciri modellerini inceledigˆimizde, kars¸ımıza en basitten karmas¸ıgˆa dogˆru sıralanan altı farklı model c¸ıkmaktadır. Bu modeller; I· s¸levselci Model, Satın Alma Modeli, Lojistik Modeli, Bilgi Sistemi Modeli, Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli ile Stratejik Model dir.
I·s¸levselci Model : Bu model tedarik zinciri yo¨netimi anlamında en basit uygulama yo¨ntemi olarak du¨s¸u¨nu¨lebilir. Yani is¸levselci model, tedarik zinciri yo¨netimi ic¸in giris¸seviyesinde bir model olarak du¨s¸u¨nu¨lmelidir. Bu modelde is¸letmeler c¸es¸itli is¸levsel departmanlardan olus¸mus¸ bir bu¨tu¨n olarak algılanmakta ve her bir departman kendi is¸leviyle ilgili olarak digˆer departmanlardan bagˆımsız bir s¸ekilde faaliyetlerini su¨rdu¨rmektedir.
Satın Alma Modeli : Bu model tedarik zincirindeki tedarikc¸i kavramına vurgu yapmaktadır, c¸u¨nku¨ birc¸ok u¨retim is¸letmesi ic¸in en bu¨yu¨k maliyet kalemini hammadde ve malzeme giderleri olus¸turmaktadır. Bu modelde is¸letmeler hammadde, malzeme ve hizmet alımı gibi kendi bu¨nyeleri dıs¸ından kars¸ılamak zorunda oldukları u¨retim girdilerinin maliyetlerini olabildigˆince du¨s¸u¨rmeyi amac¸lamaktadırlar.
Lojistik Modeli : Lojistik modelini benimseyen is¸letmeler lojistik agˆlarının kurulması, otomatik depoların faaliyete gec¸irilmesi, dagˆıtım kanallarında sadeles¸tirmeye gidilmesi ve nakliye giderlerinin du¨s¸u¨ru¨lmesi yo¨nu¨nde uygulamalarla c¸ıktı maliyetlerini en aza indirmeye c¸abalamaktadırlar. Lojistik modeli tedarik zincirinin daha c¸ok is¸letmeden mu¨s¸terilere dogˆru olan kısmına odaklanmakta, is¸letme- tedarikc¸i ilis¸kilerine go¨rece daha az o¨nem vermektedir.
Bilgi Sistemi Modeli : Bilgi sistemi modelinde, gelis¸en bilgi teknolojileri aracılıgˆıyla is¸letme ic¸inde ve tedarik zinciri bu¨nyesindeki akto¨rlerin daha etkin bir s¸ekilde birbirlerine bagˆlanmaları ve veri alıs¸-veris¸i yapmaları sagˆlanmaktadır. Bilgi sistemi modeline ilis¸kin olumsuz bir nokta ise, teknolojinin su¨rec¸ bilincinin o¨nu¨ne gec¸mesi tehlikesidir.
Su¨rec¸ Yenileme ve Yenilikc¸ilik Modeli : Su¨rec¸ yenileme is¸letmecilik su¨rec¸lerinin kalite ve verimliligˆinin artırılması amacıyla radikal bir bic¸imde yeniden yapılandırılmasıs¸eklinde tanımlanmaktadır. Su¨rec¸ yenileme ve yenilikc¸ilik modeline go¨re is¸letmeler tedarik zinciri su¨rec¸lerini su¨rekli go¨zden gec¸irmeli ve olası yeniliklerin u¨zerinde o¨nemle durmalıdır. Ancak bu s¸ekilde yogˆun rekabet ortamında ayakta kalabileceklerdir.
Stratejik Model : Tedarik zinciri yo¨netimi konusunda is¸letmelerin uyguladıkları en ileri model stratejik model olarak adlandırılmaktadır. Stratejik modelin tu¨m digˆer bes¸modelin o¨zelliklerini ic¸inde barındırır. Bu modelde tedarik zinciri tasarımı is¸letmenin genel rekabet stratejisinin bir parc¸ası olarak du¨s¸u¨nu¨lmektedir. Bu tu¨r is¸letmelerde rekabet yalnızca u¨ru¨nler u¨zerinden degˆil, o u¨ru¨nu¨ meydana getiren u¨retim su¨rec¸lerini, mu¨s¸teriye sunumuna es¸lik eden faaliyetleri ve satıs¸ sonrası hizmetleri de kapsayan “genis¸letilmis¸ u¨ru¨n” kavramı u¨zerinden yu¨ru¨tu¨lmektedir. Stratejik model tedarik zinciri yo¨netimine stratejik bir bakıs¸ getirmektedir.
Tedarik Zinciri Tasarımı
Tedarik zinciri tasarımı tedarik zincirinin yapısının olus¸turulmasıyla ilgili su¨rec¸leri kapsamaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri tasarımları u¨zerinde etkili olan bes¸ temel fakto¨r; U¨retim, Stok, Konum, Nakliye ve Bilg i s¸eklinde sıralanabilir.
U¨retim : U¨retim fakto¨ru¨ herhangi bir tedarik zincirinin belli bir u¨ru¨nu¨ u¨retebilme ve depolayabilme kapasitesi s¸eklinde anlas¸ılmalıdır. U¨retim tesisleri fabrikalardan ve depolardan olus¸maktadır. Bu fakto¨r u¨zerinde karar veren yo¨neticiler c¸es¸itli kaynaklardan gelen talebin kars¸ılanabilmesi veya verimliligˆin sagˆlanması gibi konular arasında kalmaktadırlar.
Stok : Stok, tu¨m tedarik zincirinin tu¨m seviyelerine yayılmıs¸, hammadde, yarı-mamul ve bitmis¸ u¨ru¨nleri ic¸eren bir kavramdır. C¸ok miktarda stok bulundurmak is¸letmenin talep dalgalanmalarına daha etkili bir s¸ekilde cevap vermesini sagˆlayabilir, fakat unutulmaması gereken fazladan tutulan her birim stok ic¸in is¸letmenin maliyetlerinin olumsuz yo¨nde etkilenecegˆidir.
Konum : Konum, tedarik zinciri tesislerinin cogˆrafi konumlarını betimlemek ic¸in kullanılan bir fakto¨rdu¨r.I·s¸letmeler konuma ilis¸kin karar verirken tesis maliyetleri, emek maliyetleri, is¸gu¨cu¨nu¨n niteligˆi, altyapı olanakları, vergi ve gu¨mru¨k tarifeleri, mu¨s¸terilere ve tedarikc¸ilere yakınlık gibi noktaları go¨z o¨nu¨nde bulundurmak durumundadırlar.
Nakliye : Nakliye, tedarik zinciri seviyeleri arasında her tu¨rlu¨ tas¸ımacılık faaliyetlerini ic¸eren bir fakto¨rdu¨r. Bu fakto¨r is¸letmelerin nakliye yo¨ntemlerine ilis¸kin tercihlerinde o¨nem kazanmaktadır. Hız ve maliyet arasındaki sec¸im bu fakto¨re ilis¸kin verilen kararlarda en o¨nemli belirleyici olmaktadır. I·s¸letmelerin; denizyolu, demiryolu, boru hattı, karayolu, havayolu ve elektronik tas¸ımacılı k olmak u¨zere tercih edebilecekleri altı temel nakliye yo¨ntemi vardır.
Bilgi: Bilgi, tu¨m digˆer tedarik zinciri tasarım fakto¨rlerine ilis¸kin kararların verilmesinde kullanılmaktadır. Bilginin dogˆru, zamanlı ve tam olmasıyla ilis¸kili olarak is¸letmelerin digˆer fakto¨rlere ilis¸kin verdikleri kararlar etkilenebilmektedir. Tedarik zincirlerinde bilgi temelde;
- Gu¨nlu¨k faaliyetlerin su¨rdu¨ru¨lmesi ile
- Kestirim ve planlama olmak u¨zere iki amac¸la
kullanılmaktadır.
Gu¨nu¨mu¨zde tedarik zinciri tasarımında en c¸ok u¨zerinde durulan konu bilgi ve bilginin etkili ve verimli bir s¸ekilde paylas¸ılabilmesidir.
Temel Tedarik Zinciri Stratejileri
I·s¸letmeler, birc¸ok tedarikc¸iyle is¸ yapma, az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma, dikey bu¨tu¨nles¸me, Keiretsu ve sanal is¸letmeler kurma s¸eklinde sıralanabilen bir dizi strateji ic¸inden kendileri ic¸in en uygun olanını sec¸me yo¨nu¨nde c¸aba harcamaktadırlar.
Birc¸ok Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Birc¸ok tedarikc¸iyle c¸alıs¸an is¸letmeler, temin etmek istedikleri hammadde ve malzeme ic¸in tedarikc¸ilerden fiyat istemektedirler. O¨zellikle yu¨ksek miktarlarda hammadde temin eden is¸letmeler sıklıkla bu stratejiye bas¸vurmaktadırlar.
Az Sayıda Tedarikc¸iyle I·s¸ Yapma : Bu stratejiyi tercih ederek c¸alıs¸an is¸letmeler tedarikc¸ileriyle uzun do¨nemli ilis¸kiler kurmaktadırlar. Az sayıda tedarikc¸iyle c¸alıs¸ılması tedarikc¸ilerin o¨lc¸ek ekonomilerinden faydalanmalarına, o¨gˆrenme egˆrisinde u¨st seviyelere yu¨kselmelerine ve neticede daha du¨s¸u¨k maliyetle u¨retim yapabilmelerine neden olmaktadır.
Dikey Bu¨tu¨nles¸me : Dikey bu¨tu¨nles¸me is¸letmenin daha o¨nce dıs¸arıdan temin ettigˆi u¨ru¨nlerin kendi bu¨nyesine kattıgˆı tedarikc¸i veya dagˆıtımcı is¸letmeler aracılıgˆıyla gerc¸ekles¸tirmesi durumudur.
Keiretsu : Japonca bir is¸letmecilik terimi olan “ Keiretsu ” az sayıda tedarikc¸iyle is¸ yapma ve dikey bu¨tu¨nles¸me egˆilimlerinin bir c¸es¸it birles¸im ku¨mesi niteligˆindedir. Keiretsu da^hilindeki is¸letmeler birbirlerinin ku¨c¸u¨k oranda hisselerine sahip olmakta ve bu s¸ekilde is¸letmeler arası bir koalisyon s¸eklinde yapılanmaktadırlar.
Sanal I·s¸letmeler: I·s¸letmelerin dikey bu¨tu¨nles¸meler yoluyla tu¨m tedarik zincirine sahip olmaları hem zor hem de gereksizdir. Bu du¨s¸u¨nceden hareketle is¸letmeler birlikte c¸alıs¸abilecekleri esnek tedarikc¸ilerden olus¸an sanal bir agˆyapısı olus¸turma egˆilimine girmektedirler. Sanal is¸letmeler birc¸ok tedarikc¸i is¸letmeyle ilis¸ki halinde olan ve talep edilen u¨ru¨nu¨ anında sagˆlayabilen is¸letmelerdir.
Bilgi Teknolojileri ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
Bilgi teknolojilerinin tedarik zinciri su¨rec¸lerindeki en temel is¸levi fiziksel is¸lemlere ilis¸kin verilerin elde edilmesi ve bu verileri tedarik zincirinin tu¨m seviyelerinin eris¸imine ac¸ık bir hale getirilebilmesidir. Tedarik zinciri yo¨netimiyle oldukc¸a yakından ilgili bazı teknolojik gelis¸meler; Elektronik I·s¸letmecilik, Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI), Barkod Teknolojisi, Radyo Frekansı ile Tanımlama Teknolojisi (RFID), I·nternet ve Siparis¸e Go¨re U¨retim s¸eklinde sıralanabilir.
Elektronik I·s¸letmecilik: E-I·s¸letmecilik gec¸mis¸te fiziksel olarak yu¨ru¨tu¨len su¨rec¸leri elektronik ortamlara tas¸ımıs¸tır. Elektronik veri degˆis¸imi (Electronic data interchange-EDI), e-posta, elektronik fon transferi (EFT), elektronik yayıncılık ve imaj is¸leme, elektronik bu¨ltenler, paylas¸ımlı veri tabanları, barkod ve karekod uygulamaları, faks, otomatik sesli mesaj, CD-ROM katalogları, internet ve c¸es¸itli web siteleri gibi daha birc¸ok teknolojik yenilik tedarik zinciri uygulamalarını derinden etkilemis¸tir. Tedarik zinciri yo¨netiminin gelis¸imi ile E-is¸letmecilik uygulamalarının gelis¸imi arasında dogˆrusal bir ilis¸ki vardır.
Elektronik Veri Degˆis¸im Sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI) : Elektronik veri degˆis¸im sistemleri c¸es¸itli standart is¸letmecilik belgelerinin bilgisayarlar arasında aktarılmasına olanak veren bir uygulamadır. Elektronik veri degˆis¸im sistemleri daha o¨nceleri elle yapılan veri giris¸lerinden kaynaklı hataları ve gecikmeleri o¨nemli o¨lc¸u¨de o¨nleyebilmis¸tir. Siparis¸ bilgileri, nakliye bilgileri, fiyat listeleri, o¨demeler ve mu¨s¸teri bilgileri bu sistem aracılıgˆıyla tedarik zinciri seviyeleri arasında kolaylıkla aktarılabilmektedir. I·s¸letmeler tedarik zinciri yo¨netimi veri tabanlarının belli alanlarını elektronik veri degˆis¸im sistemleri aracılıgˆıyla bas¸ka is¸letmelerin paylas¸ımına sunmaktadırlar.
Barkod Teknolojisi : Herhangi bir u¨ru¨n barkod okuyucusunda okutuldugˆunda, bir bas¸ka deyis¸le markette “ dıt ” sesini duydugˆunuzda, u¨ru¨n ile ilgili tu¨m bilgiler tedarik zincirinin ilgili seviyeleriyle hızlı bir s¸ekilde paylas¸ılmakta ve bu s¸ekilde u¨ru¨nu¨n tedarik zinciri u¨zerindeki konumu kolaylıkla takip edilebilmektedir. Barkod teknolojisi sayesinde is¸letmelerin pazarlama faaliyetleri ic¸in oldukc¸a o¨nem tas¸ıyan “ satıs¸-anı-verisi ” kolaylıkla elde edilebilmektedir.
Radyo Frekansı I·le Tanımlama Teknolojisi (RFID ): RFID etiketlerinin tas¸ıdıkları ic¸erik oldukc¸a standartlas¸tırılmıs¸tır. Bu s¸ekilde tu¨m tedarik zinciri seviyeleri tarafından RFID etiketine sahip u¨ru¨nler kolaylıkla takip edilebilmektedir. RFID teknolojisi dogˆru bilginin, dogˆru yere ulas¸tırılması konusunda oldukc¸a o¨nemli maliyet avantajları sagˆlamaktadır. Barkod ve RFID teknolojileri tedarik zinciri do¨ngu¨lerini hızlandırmıs¸tır.
I·nternet : Tedarik zinciri, internet sayesinde is¸lem hızı ve eris¸im olanakları hic¸ olmadıgˆı kadar gelis¸mis¸tir. Internet tedarikc¸iler, u¨reticiler, dagˆıtımcılar/toptancılar, perakendeciler ve mu¨s¸teriler arasında kurulmus¸ sagˆlam bir bagˆ gibi du¨s¸u¨nu¨lebilir. Bu sagˆlam bagˆ sayesinde tedarik zinciri u¨zerindeki bilgi akıs¸ı hızlanmıs¸ ve bilgiye eris¸im kolaylas¸mıs¸tır. Su¨rekli gu¨ncellenen bilgi, tedarik zincirinin tu¨m seviyeleri arasında internet aracılıgˆıyla kolaylıkla aktarılabilmektedir.
Siparis¸e Go¨re U¨retim : Bu modeli benimseyen is¸letmeler genellikle mu¨s¸teri siparis¸lerini internet u¨zerinden almakta, gelis¸mis¸ elektronik veri degˆis¸im sistemleri sayesinde tedarikc¸iler alınan bu siparis¸ten derhal haberdar olmakta ve gerekli hammadde ve malzemeyi u¨reticiye hızlı bir s¸ekilde sagˆlamaktadır. Siparis¸e go¨re u¨retim uygulamalarının daha c¸ok tekstil ve kis¸isel bilgisayar sekto¨rlerinde yaygınlas¸mıs¸oldugˆu du¨s¸u¨nu¨lebilir. Fakat havacılık sekto¨ru¨nde faaliyet go¨steren birc¸ok bu¨yu¨k uc¸ak u¨reticisi de siparis¸e go¨re u¨retim mantıgˆıyla s¸ekillenmis¸ tedarik zinciri yo¨netimi yapısına sahiptir.
Degˆis¸im ve Tedarik Zinciri Yo¨netimi
Gec¸mis¸te oldugˆu gibi, gu¨nu¨mu¨zde de is¸ du¨nyası kars¸ı konulamaz bir degˆis¸im ru¨zga^rıyla sarsılmaktadır. I·s¸letmelerin hem yapıları, hem kullandıkları teknolojiler hem de bu teknolojileri is¸e kos¸an insan unsuru degˆis¸im ru¨zga^rının etkisi altındadır. Degˆis¸imi belli bir do¨nem sonra son bulacak bir olgu olarak degˆerlendirmek yerine, su¨reklilik arz eden bir gu¨c¸ oldugˆunun bilinciyle hareket etmek is¸letmeler ac¸ısından oldukc¸a yerinde bir davranıs¸ olacaktır. Tedarik zinciri yo¨netimi de is¸letmeciligˆin su¨rekli degˆis¸en yapısına ayak uydurmak durumundadır. Tedarik zinciri yo¨netiminin; Yenilikc¸ilik, Genis¸letilmis¸ u¨ru¨n tasarımı, Ku¨reselles¸me, Esneklik, Su¨rec¸ temelli yo¨netim ve I·s¸birlikc¸i c¸alıs¸ma yaklas¸ımları nedeniyle su¨rekli bir degˆis¸im ve uyum sagˆlama egˆiliminde oldugˆu ileri su¨ru¨lmektedir.
Tedarik Zinciri Ekonomisi
Tedarik zinciri faaliyetleri birc¸ok is¸letme ic¸in en o¨nemli maliyet unsuru olma niteligˆindedir. I·ster mal isterse hizmet olsun, tedarik zinciri maliyetleri satıs¸ maliyetlerinin o¨nemli bir kısmını olus¸turmaktadır. I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları iki konu; Yap ya da satın al kararı ve Dıs¸ kaynak kullanımına yo¨nelik egˆilimlerdir.
Yap ya da Satın Al Kararı : Yap ya da satın al kararı bir is¸letmenin u¨retim su¨recinde kullanacagˆı bir parc¸ayı veya hizmeti kendi bu¨nyesinde u¨retmesi veya dıs¸arıdan hazır alması noktasında verilen karardır.
Dıs¸ Kaynaklardan Yararlanma : I·s¸letmelerin tedarik zinciri ekonomisi konusunda u¨zerinde durdukları bir bas¸ka konu dıs¸kaynaklardan yararlanma veya bir bas¸ka deyis¸le tas¸eron kullanımıdır. Tas¸eron kullanımı yap ya da satın kararları gibi taktiksel du¨zeyde kararlar olmayıp, daha uzun vadeli egˆilimleri ifade etmektedir.
Tedarik Zinciri Etigˆi
Tedarik zinciri yapısı itibariyle hem bireysel hem de o¨rgu¨tsel etik dıs¸ı davranıs¸ların yas¸anmasına oldukc¸a elveris¸li bir ortam yaratmaktadır. Satıs¸ elemanlarının satıs¸ konusundaki is¸tahları, satın alma uzmanlarının is¸letme sermayesini rasyonel olmayan bir s¸ekilde kullanması gibi kis¸i temelli etik dıs¸ı davranıs¸ları is¸letmelerin tedarik zinciri yo¨netim su¨rec¸lerindeki bas¸arılarını sekteye ugˆratabilir. I·s¸letmeler bu tu¨r ac¸ıkları o¨nceden fark etmeli ve c¸alıs¸anlarını uyulması beklenen etik davranıs¸ kalıpları hakkında bilgilendirmelidirler.
Etik kavramı, o¨rgu¨tsel ve o¨rgu¨tlerarası bir du¨zleme tas¸ındıgˆında kurumsal sosyal sorumluluk kavramıyla kars¸ılas¸ılır. Etik bireysel kararların o¨rgu¨t u¨zerindeki etkisine odaklıdır. Sosyal sorumluluk ise o¨rgu¨tu¨n hem topluma yo¨nelik fayda sagˆlaması hem de hissedar degˆerini arttırmasını gerekli kılan toplumsal beklentiler ve gerekliliklerdir. Tedarik zinciri yo¨netimi kapsamında kurumsal sosyal sorumluluk ise tedarik zinciri faaliyetlerinin toplumsal ve c¸evresel etkileriyle ilgilidir.