Açıköğretim Ders Notları

Genel Dilbilim 1 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Genel Dilbilim 1 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Biçimbilim I: Sözcük

1. Soru

Biçimbilim nedir?

Cevap

Biçimbilim sözcüklerin içyapısını ve bunları gerçekleştiren kuralları inceler.


2. Soru

“İşlemleme” nedir?

Cevap

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir. Bunu müzikal bir eserin notalarına ayrıştırılmasına benzetebiliriz. Ancak müzikte bu işlem yalnızca eğitimini almış olanlara özgü bir kodlamadır. Dilde sözcük tanıma ise alan yazında okuryazar olmayan anadili konuşucularının bile sahip olduğu doğal bir duyarlık olarak kabul edilir


3. Soru

Sözcük tanımadaki ölçütler nelerdir?

Cevap

Sözcük tanımada “anlamsal, sesbilimsel ve dilbilgisel” olmak üzere üç ölçüt kullanılır.


4. Soru

Sözlükçe nedir?

Cevap

Sözlükçe, dilin nedensizlik temelinde barındırdığı ögeleri listeleyen soyut bir sistemdir. Girdileri, her maddeye ilişkin ses, anlam ve ulam bilgisini içerir.


5. Soru

Nedensizlik nedir?

Cevap

Nedensizlik, dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilkedir.Dilde nedensizliğin en güçlü kanıtı aynı gerçekliğin farklı dillerde başka başka sözcüklerle gösterilmesi durumudur: Türkçede ağaç sözcüğüyle ifade edilen nesne, İngilizcede tree, Almancada Baum şeklinde gösterilmektedir.


6. Soru

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü hangi isme aittir?

Cevap

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü Charles F. Hockett (1916-2000)’a  aittir. 


7. Soru

Sözcükbiçim nedir?

Cevap

Dilbilimde tek bir sözlük maddesinin sözlükçede listelenmeyen değişik biçimleri sözcükbiçim olarak tanımlanmaktadır. Sözcükbiçimler somut oluşumlardır. Bunlar sözlükbirimleri dilde birebir kullanılan sesler ya da harfler biçiminde gerçekleştirip onları duyulabilir ve/ya görülebilir kılarlar. Sözlükçede listelenen her bir madde, örneğin nobran, birden fazla biçim içerebilir, örneğin nobranlar, nobranlardan.


8. Soru

Biçimbirimsel süreç ne demektir ve kaça ayrılır?

Cevap

Biçimbilimsel süreç, sözcük tabanlarını konumsal ve iletişimsel bağlamlarına uygun olarak değişime uğratmaktır. Birçok eklemeli dilde sonekleme olarak kendini gösteren bu süreçlerle, bazen de içekleme ve önekleme olarak da karşılaşılabilir. Sözcüklerin bu şekilde işlemlenmesi çekimsel biçimbilim ve sözlüksel biçimbilim başlıkları altında ele alınır.


9. Soru

“denizdir”, deniz sözcüğünün sözcük ailesine dahil midir? 

Cevap

“denizdir” deniz sözcüğünden türemiş yeni bir sözcük ya da deniz sözcüğüyle oluşmuş bileşik bir sözcük olmadığından deniz sözcüğünün sözcük ailesine ait değildir. 


10. Soru

“Eğer bir ses dizilimi bir dilde ………………, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda …………….. ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.” cümlesindeki boşlukları doldurunuz.

Cevap

Eğer bir ses dizilimi bir dilde bağımsız bir biçim, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda tekrarlanabilir olmalı ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.


11. Soru

“Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de …………. işlemidir.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Cevap

Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de yerine koyma işlemidir.


12. Soru

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde deniz sözlükbiriminin hangi sözcükbiçimi örneklenmektedir?

Cevap

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde “denizin” sözcükbiçimi yani tamlayan durumu örneklenmektedir.


13. Soru

“Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir ……………. oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Cevap

Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir karşıtsal ilişki oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.


14. Soru

“Sözcük”ü kısaca tanımlayınız.

Cevap

Sözcük, geleneksel dilbilgisinde sözlükbirim ve sözcükbiçim için kullanılan bir adlandırmadır.


15. Soru

“Tamamen” sözlükbiriminin kaç tane sözlükbiçimi bulnur?

Cevap

“Tamamen” sözlükbiriminin tek sözlükbiçimi yine tamamen”dir.


16. Soru

“Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü kim dile getirmiştir?

Cevap

Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü Ferdinand de Saussure (1857-1913) dile getirmiştir.


17. Soru

“Sözlükbirimler ……………… biçimbilimin, sözcükbiçimler ise ……………….biçimbilimin çıktılarıdır.” cümlesi nasıl tamamlanmalıdr?

Cevap

Sözlükbirimler sözlüksel biçimbilimin, sözcükbiçimler ise çekimsel biçimbilimin çıktılarıdır.


18. Soru

“Çekimsel biçimbilim çıktıları …………., sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak ………………..” cümlesini tamamlayınız.

Cevap

Çekimsel biçimbilim çıktıları dizgisel, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak rastlantısaldır.


19. Soru

Ağaç sözcüğünün çekimsel biçimbilim çıktılarına üç örnek veriniz. 

Cevap

ağacı, ağaçlar ve ağaçtan


20. Soru

Türkçede “iyi, kibar düşkünü” gibi yazılan bir yapıdan kaç ayrıştırma ortaya çıkar?

Cevap

Türkçe bilenler içinse buradan üç ayrıştırma ortaya çıkabilir: (a) iy iki bar düşkünü, (b) iyi kibar düşkünü, (c) iyi ki bar düşkünü. Anadili kullanıcılarının dilbilgisi ve sözcük bilgisi altyapılarının yardımıyla (a) elenir; çünkü arta kalan *iy anlamlı bir sözcük değildir. (b) ve (c) arasındaki seçim ise bağlam ya da dünya bilgisi gibi dil dışı koşullar yardımıyla yapılabilir.


1. Soru

Biçimbilim nedir?

Cevap

Biçimbilim sözcüklerin içyapısını ve bunları gerçekleştiren kuralları inceler.

2. Soru

“İşlemleme” nedir?

Cevap

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir. Bunu müzikal bir eserin notalarına ayrıştırılmasına benzetebiliriz. Ancak müzikte bu işlem yalnızca eğitimini almış olanlara özgü bir kodlamadır. Dilde sözcük tanıma ise alan yazında okuryazar olmayan anadili konuşucularının bile sahip olduğu doğal bir duyarlık olarak kabul edilir

3. Soru

Sözcük tanımadaki ölçütler nelerdir?

Cevap

Sözcük tanımada “anlamsal, sesbilimsel ve dilbilgisel” olmak üzere üç ölçüt kullanılır.

4. Soru

Sözlükçe nedir?

Cevap

Sözlükçe, dilin nedensizlik temelinde barındırdığı ögeleri listeleyen soyut bir sistemdir. Girdileri, her maddeye ilişkin ses, anlam ve ulam bilgisini içerir.

5. Soru

Nedensizlik nedir?

Cevap

Nedensizlik, dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilkedir.Dilde nedensizliğin en güçlü kanıtı aynı gerçekliğin farklı dillerde başka başka sözcüklerle gösterilmesi durumudur: Türkçede ağaç sözcüğüyle ifade edilen nesne, İngilizcede tree, Almancada Baum şeklinde gösterilmektedir.

6. Soru

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü hangi isme aittir?

Cevap

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü Charles F. Hockett (1916-2000)’a  aittir. 

7. Soru

Sözcükbiçim nedir?

Cevap

Dilbilimde tek bir sözlük maddesinin sözlükçede listelenmeyen değişik biçimleri sözcükbiçim olarak tanımlanmaktadır. Sözcükbiçimler somut oluşumlardır. Bunlar sözlükbirimleri dilde birebir kullanılan sesler ya da harfler biçiminde gerçekleştirip onları duyulabilir ve/ya görülebilir kılarlar. Sözlükçede listelenen her bir madde, örneğin nobran, birden fazla biçim içerebilir, örneğin nobranlar, nobranlardan.

8. Soru

Biçimbirimsel süreç ne demektir ve kaça ayrılır?

Cevap

Biçimbilimsel süreç, sözcük tabanlarını konumsal ve iletişimsel bağlamlarına uygun olarak değişime uğratmaktır. Birçok eklemeli dilde sonekleme olarak kendini gösteren bu süreçlerle, bazen de içekleme ve önekleme olarak da karşılaşılabilir. Sözcüklerin bu şekilde işlemlenmesi çekimsel biçimbilim ve sözlüksel biçimbilim başlıkları altında ele alınır.

9. Soru

“denizdir”, deniz sözcüğünün sözcük ailesine dahil midir? 

Cevap

“denizdir” deniz sözcüğünden türemiş yeni bir sözcük ya da deniz sözcüğüyle oluşmuş bileşik bir sözcük olmadığından deniz sözcüğünün sözcük ailesine ait değildir. 

10. Soru

“Eğer bir ses dizilimi bir dilde ………………, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda …………….. ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.” cümlesindeki boşlukları doldurunuz.

Cevap

Eğer bir ses dizilimi bir dilde bağımsız bir biçim, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda tekrarlanabilir olmalı ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.

11. Soru

“Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de …………. işlemidir.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Cevap

Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de yerine koyma işlemidir.

12. Soru

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde deniz sözlükbiriminin hangi sözcükbiçimi örneklenmektedir?

Cevap

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde “denizin” sözcükbiçimi yani tamlayan durumu örneklenmektedir.

13. Soru

“Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir ……………. oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Cevap

Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir karşıtsal ilişki oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.

14. Soru

“Sözcük”ü kısaca tanımlayınız.

Cevap

Sözcük, geleneksel dilbilgisinde sözlükbirim ve sözcükbiçim için kullanılan bir adlandırmadır.

15. Soru

“Tamamen” sözlükbiriminin kaç tane sözlükbiçimi bulnur?

Cevap

“Tamamen” sözlükbiriminin tek sözlükbiçimi yine tamamen”dir.

16. Soru

“Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü kim dile getirmiştir?

Cevap

Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü Ferdinand de Saussure (1857-1913) dile getirmiştir.

17. Soru

“Sözlükbirimler ……………… biçimbilimin, sözcükbiçimler ise ……………….biçimbilimin çıktılarıdır.” cümlesi nasıl tamamlanmalıdr?

Cevap

Sözlükbirimler sözlüksel biçimbilimin, sözcükbiçimler ise çekimsel biçimbilimin çıktılarıdır.

18. Soru

“Çekimsel biçimbilim çıktıları …………., sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak ………………..” cümlesini tamamlayınız.

Cevap

Çekimsel biçimbilim çıktıları dizgisel, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak rastlantısaldır.

19. Soru

Ağaç sözcüğünün çekimsel biçimbilim çıktılarına üç örnek veriniz. 

Cevap

ağacı, ağaçlar ve ağaçtan

20. Soru

Türkçede “iyi, kibar düşkünü” gibi yazılan bir yapıdan kaç ayrıştırma ortaya çıkar?

Cevap

Türkçe bilenler içinse buradan üç ayrıştırma ortaya çıkabilir: (a) iy iki bar düşkünü, (b) iyi kibar düşkünü, (c) iyi ki bar düşkünü. Anadili kullanıcılarının dilbilgisi ve sözcük bilgisi altyapılarının yardımıyla (a) elenir; çünkü arta kalan *iy anlamlı bir sözcük değildir. (b) ve (c) arasındaki seçim ise bağlam ya da dünya bilgisi gibi dil dışı koşullar yardımıyla yapılabilir.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.