İnşaat ve Gayrimenkul Muhasebesi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

İnşaat işleri ve özel inşaat işletmeleri ne anlama gelir?

İnşaat işleri arazi veya arsa üzerine hammadde ve işçilik kullanımı yoluyla bir yapı üretilmesi faaliyetidir. Günümüzde inşaat işletmeleri ekonominin motor gücünü oluşturmaktadır. Tüm sektörleri etkileyen ve harekete geçiren inşaat sektöründe faaliyet gösteren işletmeler farklı şekillerde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri de gereksinim duyulan konut, işyeri vb. yapıları üretmek için inşaat işleri yapmaktadırlar.

İnşaat sektöründe faaliyet gösteren işletmeler kaç şekilde faaliyet gösterirler?

İnşaat sektöründe faaliyet gösteren işletmeler kısaca şöyle açıklanabilir:
• İnşaat taahhüt işleri: Başkası nam ve hesabına inşaat üretiminde bulunan, hizmet üreten
işletmelerdir.
• Özel inşaat işleri: Kendi nam ve hesabına yapı üretim faaliyeti yapan işletmelerdir

Özel inşaat işletmelerinin özellikleri nelerdir?

Özel inşaat işletmelerinin özellikleri kısaca şöyle
açıklanabilir:
• Arsa Varlığı: İnşaat faaliyetinin üzerinde sürdürüleceği arsa gerçek veya tüzel kişiliğe ait olabileceği gibi başkasının mülkiyetinde de olabilir. Arsa veya arazinin mülkiyeti üzerine yapılacak yapı, inşaat faaliyetinin niteliğini değiştirmez.
• Mülkiyet Hakkı: Üretilen yapılar üzerinde “Sahiplik Hakkı”nın olmasını ifade eder. Diğer bir deyişle özel inşaat faaliyetleri sonucu üretilen yapıların kendi nam ve adına yapılmasıdır. Arsanın daire veya işyeri karşılığı yapılması sahiplik hakkını değiştirmez.
• Üretim Yapılması: Özel inşaat işletmeleri bir arsa üzerine ilkmadde ve malzeme, işçilik kullanarak yapı üretim faaliyetinde bulunurlar. Dolayısıyla özel inşaat işletmeleri bitmiş yapıların alım satımı faaliyetini yapan işletmelerden ayrıdırlar.
• Mamul Satışı: Özel inşaat işletmeleri üretim faaliyetinde bulunduklarından faaliyetleri sonucu ürettikleri yapılar mamul niteliğindedir. Mamuller satışa sunulabileceği gibi işletmenin diğer faaliyetlerinde kullanılmak üzere duran
varlık olarak da kaydedilmesi olanaklıdır.

İnşaat işletmelerini hangi ölçülere göre bilanço hesabına göre defter tutmaları gerekmektedir?

Vergi Usul Kanunu (VUK) md 177’de belirlenen sınırları aşmış olmak, kendi isteği ile bilanço esasına göre defter tutmak isteyenler, kurumlar vergisine tabi diğer
tüzel kişiler,

Bilanço esasında hangi defterler tutulur?

Bilanço esasında tutulan defterler şunlardır:
• Yevmiye defteri,
• Defterikebir,
• Envanter defteri.

Özel inşaat işletmelerinde maliyet hesapları nasıl açıklanır?

Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği
hesaplardır. Gider hesapları uygulamada esneklik sağlamak üzere iki seçenek halinde;
• 7/A ve
• 7/B olarak sunulmuştur.
7/A seçeneğinde giderler defter-i kebirde fonksiyon esasına göre, 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına göre belirlenmiştir. Bu suretle, işletmelere giderlerin bölümlenmesinde ve defter-i kebirde izlenmesinde kendi organizasyon yapılarına, büyüklüklerine ve ihtiyaçlarına göre düzenleyebilmeleri için kolaylık sağlanmış, farklı maliyet hesaplama yöntemlerine uyulabilmesi açısından da geniş bir esneklik tanınmıştır. Özel inşaat işletmeleri işletme özelliği ve büyüklüğüne göre 7/A veya 7/B seçeneğinden birisini uygulayabilecektir.

Özel inşaatlarda gider yerleri nasıl bölümlenir?

Gider yeri, üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve
maliyetlerin oluştuğu, örgütün bir birimini ya da birim
içindeki bir yeri ifade eder. Giderlerin planlanması,
kontrol edilmesi ve bu giderlerin dengeli bir biçimde
toplanıp dağıtılmasını sağlar. Gider yerlerinin
saptanmasında genellikle kuruluşların organizasyon
şeması esas alınır.

Gider yerleri nasıl bölümlenir?

Gider yerleri şöyle bölümlenir:
• Esas üretim gider yerleri,
• Yardımcı üretim gider yerleri,
• Yardımcı hizmet gider yerleri,
• Yatırım gider yerleri,
• Üretim yerleri yönetimi gider yerleri,
• Araştırma ve geliştirme gider yerleri,
• Pazarlama, satış ve dağıtım gider yerleri,
• Genel yönetim gider yerleri.
Gider yerlerinin bölümlenmesinde yukarıda verilen gider yerleri gruplanması esas olmakla beraber, kuruluşların işletme faaliyet alanı ile faaliyetin teknolojik akımına
uygun olarak açılacak gider yerleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir.

Özel inşaatlarda gider çeşitleri nelerdir?

Gider çeşitleri hesapları, mal ve hizmet üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder. Bu hesaplar, kuruluşların
bünyelerine uygun biçimde detaylandırılır. Gider çeşitleri hesaplarının sabit, değişken ve yarı değişken olarak gruplandırılması mümkün olup, bu ayrım işletmelerin kendi ihtiyaç ve insiyatiflerine bırakılmıştır. Gider çeşitleri
hesaplarının kodlamasında aşağıda belirtilen sınıflama esas alınmıştır.
Gider hesapları grupları:
• 0 İlk madde ve malzeme
• 1 İşçi ücret ve giderleri
• 2 Memur ücret ve giderleri
• 3 Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler
• 4 Çeşitli giderler
• 5 Vergi, resim ve harçlar
• 6 Amortismanlar ve tükenme payları
• 7 Finansman giderleri

7/A seçeneğine göre maliyet hesapları nasıl sıralanabilir?

Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri 7/A seçeneğini uyguladıklarında kullanabilecekleri hesaplar şöyle sıralanabilir:
• 710 Direkt İlkmadde ve Malzeme Hesabı,
• 711-Direkt İlkmadde ve Malzeme Yansıtma Hesabı,
• 720 Direkt İşçilik Giderleri Hesabı,
• 721-Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı,
• 730 Genel Üretim Giderleri Hesabı,
• 731-Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
• 750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri,
• 751-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı,
• 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri,
• 761-Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı,
• 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı,
• 771-Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı,
• 780 Finansman Giderleri Hesabı,
• 781-Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı.

Direkt ilkmadde ve malzeme hesabına giren konular nelerdir?

İlkmadde ve malzeme giderlerinden bazıları
şöyle sayılabilir; Demir, çimento, tuğla, kiremit, fayans,
doğrama, su tesisat malzemeleri, kalorifer tesisatı
malzemeleri, elektrik malzemeleri, boya ve badana
malzemeleri vb.
Bu giderler, esas üretim gider yerleri ile ilgili olup, inşaat
bünyesine giren, inşaatın temel öğesini oluşturan ve
inşaata doğrudan yüklenebilen maddelerin kullanımı fiili
tutarlarla bu hesapta izlenir. İnşaat üretimde kullanılmayan
ve satılan ilkmadde ve malzemenin maliyeti bu hesapta
izlenmez.

Genel üretim giderleri hesabına giren konular
nelerdir?

Genel üretim giderlerinden bazıları şöyle
sıralanabilir; Endirek yardımcı maddeler, sıhhi tesisat
malzemesi, boya badana malzemeleri, yedek parçalar,
endirekt işçilik, elektrik ve su giderleri, sigorta giderleri
taşeron giderleri, yakıt giderleri, amortismanlar vb.
İnşaat yapımı ve buna bağlı hizmetler için yapılan direkt
işçilik ve direkt ilkmadde ve malzeme dışında kalan
giderlerin izlendiği hesaptır. Bu giderler inşaat faaliyeti ile
ilgili olup her bir inşaata dağılacak olan giderlerdir. Genel
üretim giderleri içinde oluşan giderlerin bir kısmı
inşaatlara dağıtılırken bir kısmı da belirli inşaatlara
doğrudan yüklenebilmektedir.

Direkt işçilik giderleri hesabına giren konular nelerdir?

Direkt işçilik giderleri hesabına giren konulardan
bazıları şöyle sıralanabilir; Betonarme kalıp işçiliği, sıva
işçiliği, demir işçiliği, kalorifer tesisatı işçiliği, boya
işçiliği, elektrik tesisatı işçiliği su tesisatı işçiliği vb.
Bu giderler inşaat faaliyetinde çalışan işçilerle ilgilidir.
Her bir inşaata doğrudan doğruya yüklenebilen işçilik
giderlerini kapsar.

7/B Seçeneğine göre maliyet hesap grupları nelerdir?

7/B Seçeneğine göre maliyet hesap grupları şöyle sıralanabilir:
• 790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri,
• 791 İşçi Ücret ve Giderleri,
• 792 Memur Ücret ve Giderleri,
• 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler,
• 794 Çeşitli Giderler,
• 795 Vergi, Resim ve Harçlar
• 796Amortismanlar ve Tükenme Payları,
• 797 Finansman Giderleri,
• 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesapları,
• 799 Üretim Maliyet Hesabı.

Özel inşaatların faaliyetleri ve hesapları hakkında neler söylenebilir?

Özel (yap-sat) inşaat işleri arsa üzerine ilkmadde
ve malzeme ve direkt işçilik kullanarak yapı üretme
faaliyetidir. Bunun içinde arsa, ilkmadde ve malzeme
alımları, işçilik ücretleri ve doğrudan inşaatlara
yüklenemeyen genel üretim giderleri maliyet kalemlerini
oluşturur. İnşaatın maliyetinin tam ve güvenilir bir şekilde
belirlenebilmesi açısından maliyet kalemlerinin doğru bir
şekilde kayıt altına alınması önemlidir. Özel (yap-sat) inşaat işlerinde oluşan maliyetler;
• İlkmaddde ve malzeme giderleri,
• Direkt işçilik giderleri ve
• Genel üretim giderleri hesaplarına kaydedilir.

İlkmadde ve malzeme olarak arsanın muhasebe kaydı nasıl yapılır?

Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri kendilerine ait
arsalar üzerine yapı yaparak satan işletmelerdir. Arsa
genel olarak üzerine yapı yapmak üzere ayrılmış toprak
parçası olarak tanımlanabilir. Bir diğer tanım ise belediye
ve mücavir alan sınırları veya köy yerleşik alanlarında
yapılan planlarla iskân (yapılaşma) sahası olarak ayrılmış
yerlerde bulunan arazi parçalarına arsa denir. Özel inşaat
işletmeleri açısından arsalar üretilecek konut ve işyeri
benzeri yapılar açısından temel bir girdi ve üretilecek
yapının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu nedenle bir maliyet
unsurudur. Dolayısıyla ilkmadde ve malzeme olarak
dikkate alınması gerekir.

Arsa temin edilmesinde KDV uygulaması nasıldır?

Arsa temin edilmesinde KDV uygulaması arsanın elde ediliş şekline göre farklılık göstermektedir. Arsanın bir şirket ya da kooperatif aktifine kayıtlı olması veya arsa
alım satımı devamlılık arzetmesi durumunda katma değer vergisine konu olmaktadır. Ancak bir işletme aktifine kayıtlı olmayan, bir şahsa ait arsaların temini durumunda katma değer vergisi hesaplanmayacaktır

Özel inşaat faaliyetlerinde işçilik giderleri nasıl hesaplanır?

İnşaat faaliyetlerinde oluşan işçilik giderlerinin kayıt altına alınması önemlidir. Öncelikle işçilik giderlerinin doğrudan inşaat faaliyeti ile ilgili olarak yükllenebilen direkt işçilik ve doğrudan yüklenemeyen endirekt işçilik ayrımının yapılması önemlidir. İnşaata doğrudan yüklenebilen işçilik giderleri 720 Direkt İşçilik
Giderleri hesabına, doğrudan yüklenemeyen işçilik giderleri ise 730 Genel Üretim Giderleri hesabına borç kaydedilir. İşçilik giderlerinin belirlenmesi amacıyla
puantaj kartları tutulmaktadır. Puantaj kartlarına dayanarak direkt ve direkt olmayan işçilik giderleri belirlenir ve tahakkuk ettirilerek işçi ücretleri ödenir.

Maliyet unsuru olarak Taşeron giderleri nasıl hesaplanır?

İnşaat işletmeleri inşaat faaliyetlerinin tamamını kendileri yapmaz, özelliği olan ve uzmanlık gerektiren işleri dışarıya, taşeronlara yaptırabilirler. Örneğin,
elektrik, su tesisatı veya fayans döşenmesi gibi işler belirli uzmanlıklar ve yeterlilikler gerektiren işlerdir. Bu sebeple bu tür işler taşeronlara yaptırılabilir. Bu durumda inşaata doğrudan yüklenebilen;
• İlk madde ve malzeme giderleri;
• 7/A seçeneğinde 710 direkt ilkmadde ve malzeme hesabına,
• 7/B seçeneğinde 790 ilkmadde ve malzeme hesabına borç,
• İşçilik giderleri ise;
• 7/A seçeneğinde 720 direkt işçilik giderleri hesabına,
• 7/B seçeneğinde 791 işçi ücret ve giderleri hesabına borç kaydedilir.

Genel üretim giderleri nelerdir?

Özel inşaat işletmelerinde üretimle ilgili olup,
direkt ilkmadde ve malzeme ile direkt işçilik dışındaki
diğer giderler genel üretim gideri olarak değerlendirilir ve
kayıt altına alınır.
Genel üretim giderleri üretimle doğrudan ilgili olmayan
fakat üretimin sürdürülmesi için zorunlu olan giderlerdir.
Örneğin şantiye binası, bakım onarım giderleri, şantiye
şefi gibi.

Genel üretim giderlerine neler örnek verilebilir?

Genel üretim giderleri endirekt gider olarak da adlandırılır. Endirekt giderlere örnek olarak şunlar verilebilir:
• Endirekt madde ve malzeme giderleri (çivi, tel, lehim, boya, badana malzemeleri, akaryakıt, yedek parça, marangoz malzemeleri gibi),
• Endirekt işçilik giderleri (araç şoför ücretleri, temizlik işçilik ücretleri, yemekhane görevlileri ücretleri, şantiye şefleri maaşları, sosyal yardım, fazla çalışma, tatil, izin ücretleri gibi),
• Üretimle ilgili amortismanlar,
• Üretim için dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler (elektrik, telefon, danışmanlık vb.),
• Sigorta giderleri,
• Vergi,
• Resim ve harçlar (tapu harçları, damga vergileri,
motorlu taşıtlar vergisi, belediye rüsumları vb.).
Genel üretim giderleri doğrudan inşaata yüklenemeyen giderler olmasına rağmen bazı genel üretim giderlerinin hangi inşaatla ilgili olduğu bilinebilir. Bu durumda bu tür genel üretim giderleri dağıtıma tabi tutulmaksızın direkt
olarak ilgili inşaata yüklenir. Hangi inşaatla ilgili olduğu doğrudan belirlenemeyen ortak giderler (amortisman, bakım onarım gibi) dağıtım yoluyla inşaatlara yüklenir.

Genel üretim giderlerinin dağıtımı nasıl yapılır?

Özel (yap-sat) inşaat işletmelerinde yapı üretim faaliyeti sırasında oluşan genel üretim giderlerinin inşaatlara yüklenmesi önemlidir. Genel üretim giderleri
inşaatlara doğrudan yüklenemeyen giderler olmakla birlikte inşaat sektörünün özelliği gereği birçok giderin hangi inşaatla ilgili olduğu bilinebilir. Bu durumda
dağıtıma tabi tutmaksızın, genel üretim giderlerinden doğrudan ilişki kurulabilenler esas üretim gider yerleri inşaatlara yüklenir. Doğrudan ilişki kurulamayanlar genel üretim giderleri, birden çok inşaatta kullanılan (iş makinaları, kamyonlar
gibi) ortak giderler ise dağıtıma tabi tutularak inşaatlara yüklenir.

Genel üretim giderlerinden dağıtıma tabi tutularak giderler hangi ölçütlere göre dağıtılır?

Genel üretim giderlerinden dağıtıma tabi tutularak giderler belli ölçütlere göre dağıtılır. Bu dağıtım ölçütleri şöyle sıralanabilir:
• Direkt ilkmadde ve malzeme tutarı,
• Direkt işçilik saatleri,
• Direkt işçilik giderleri tutarı,
• Gün sayısı,
• Makine saatleri,
• Bakım onarım saatleri,
• Yüzdelere göre,
• Eşit.

Birden fazla inşaatta kullanılan iş makinaları, kamyonlar vb. diğer amortismana tabi varlıklar nasıl dağıtılır?

Birden fazla inşaatta kullanılan iş makinaları, kamyonlar ve makine ve tesisatlar ve diğer amortismana tabi varlıklar hangi inşaatta ne kadar süre için kullanıldıkları bir çizelgede izlenerek, amortisman giderleri inşaatlarda çalıştıkları gün sayısına göre
dağıtılabilir.

Tamamlanmamış özel inşaat işlerinde dönem sonu işlemleri nasıl yapılır?

Her işletme dönem sonunda envanter çıkarmak ve dönem sonu mali tablolarını düzenlemek zorundadır. Özel inşaat işletmeleri de dönem sonunda yapı üretimi
tamamlanmamış olsa bile mali tabloları düzenleyebilmek için dönem sonu işlemleri yapması gerekir. Tamamlanmamış inşaat faaliyetleri için oluşmuş maliyetler 151 Yarı Mamul Üretim Maliyeti hesabına alınarak maliyet hesapları kapatılır.

Tamamlanan özel inşaat işlerinde dönem sonu işlemleri nasıl yapılır?

Özel inşaat işlerini bir faaliyet dönemi veya daha fazla bir zaman diliminde tamamlanan özel inşaat işleri mamul niteliği kazanır ve yarı mamullerden mamuller
hesabına aktarılır.

Özel inşaat işletmelerinde satışlar kaç şekilde gerçekleştirilir?

Özel inşaat işlerinde satışlar iki türlü gerçekleşebilmektedir;
• İnşaat devam ederken yapılan satışlar,
• Tamamlanan inşaatların satışı.

İnşaat devam ederken yapılan satışlar nasıl gerçekleştirilmektedir?

Özel inşaat işlerinde işin bitimi bir yıldan daha uzun sürebilmektedir. Gayrimenkullerin devri tapu tescili yoluyla gerçekleşmiş olsa bile henüz inşaat tamamlanmadan da satış yapılabilmektedir. Bu durumda özel sözleşme veya satış vaadi sözleşmesi yaparak satış işlemi gerçekleşmektedir. Henüz tamamlanmamış inşaat işletmelerinde mamulün üretimi devam ettiğinden, mamul tamamlandığında devir işlemi gerçekleşecektir. Henüz bir özel inşaat işinde yapılan satışlar bir avans niteliği
taşımaktadır.

Tamamlanan inşaatların satışı nasıl gerçekleştirilmektedir?

Özel (yap-sat) inşaat işletmelerinde tamamlanan inşaatlar 151 Yarı Mamul Üretim hesabından, 152 Mamuller hesabına alınır ve satış yapılıncaya kadar da bu hesapta izlenir. İşletme üretimini tamamladığı mamulün satışını gerçekleştirdiğinde 600 Yurtiçi Satışlar hesabına alacak kaydederken ilgili hesap ise borçlandırılır. Aynı zamanda üretilen mamulün maliyeti belli olduğundan 620 Satılan Mamuller Maliyeti hesabına borç kaydedilirken, 152 Mamuller hesabına alacak kaydedilerek mamul stoklarından çıkışı yapılır.

Özel inşaat işletmelerinin kendi ihtiyaçları için yaptıkları inşaatların hesapları nasıl tutulur?

Özel inşaat işletmeleri kendi ihtiyaçları için de inşaat yapmaları olanaklıdır. Bu durumda inşaat maliyetleri 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabında izlenir. İnşaat tamamlandığında Duran Varlıklar grubunda 252 Binalar hesabına aktarılır.

İnşaat sektöründe faaliyet gösteren işlet­meler faaliyetlerini hangi şekillerde sürdürmektedirler?

Tüm sektörleri etkileyen ve harekete geçiren inşaat sektöründe faaliyet gösteren işlet­meler farklı şekillerde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bunlar;

İnşaat taahhüt işleri: Başkası nam ve hesabına inşaat üretiminde bulunan, hiz­met üreten işletmelerdir.

Özel inşaat işleri: Kendi nam ve hesabına yapı üretim faaliyeti yapan işletme­lerdir.

Özel inşaat işletmeleri niçin üretim işletmesi niteliğindedir?

Özel inşaat işletmeleri bir üretim işletmesidir.  Çünkü arsa üzerine ilk madde ve mal­zeme (kum, tuğla demir, çimento vd.) ve işçilik kullanımı ile yapı üretimi gerçek­leştirilmektedir. Arsa ve arazi üzerine ilk madde ve malzemeyi kullanarak üretimi gerçekleştirilen yapılan bir üründür. Bir üretim işletmesi için bitmiş bu yapılar mamul niteliği taşımaktadır.

Özel inşaat işletmelerinin özellikleri nelerdir?

Arsa Varlığı: İnşaat faaliyetinin üzerinde sürdürüleceği arsa gerçek veya tüzel kişiliğe ait olabileceği gibi başkasının mülkiyetinde de olabilir. Arsa veya arazinin mülkiyeti üzerine yapılacak yapı, inşaat faaliyetinin niteliğini değiştirmez.

Mülkiyet Hakkı: Üretilen yapılar üzerinde “Sahiplik Hakkı”nın olmasını ifade eder. Diğer bir deyişle özel inşaat faaliyetleri sonucu üretilen yapıların kendi nam ve adına yapılmasıdır. Arsanın daire veya iş yeri karşılığı yapıl­ması sahiplik hakkını değiştirmez.

Üretim Yapılması: Özel inşaat işletmeleri bir arsa üzerine ilk madde ve mal­zeme, işçilik kullanarak yapı üretim faaliyetinde bulunurlar. Dolayısıyla özel inşaat işletmeleri bitmiş yapıların alım satımı faaliyetini yapan işlet­melerden ayrıdırlar.

Mamul Satışı: Özel inşaat işletmeleri üretim faaliyetinde bulunduklarından faaliyetleri sonucu ürettikleri yapılar mamul niteliğindedir. Mamuller sa­tışa sunulabileceği gibi işletmenin diğer faaliyetlerinde kullanılmak üzere duran varlık olarak da kaydedilmesi olanaklıdır.

Özel inşaat işletmelerinde kullanılan sipariş maliyet sistemi nedir?

Özel inşaat işletmeleri bir üretim işletmesi olarak değerlendirildiğinden ma­liyetlerde üretim işletmelerinde olduğu gibi kayıt altına alınacaktır. Özel inşaat işletmelerinde sipariş maliyet sistemi oluşturulur. Belli bir dönemde belli bir ma­mulün veya mamul grubunun maliyetlerinin ayrı ayrı bilinmesi gerekli oluğunda sipariş maliyet sistemi kullanılır. Sipariş maliyet sistemi, inşaat, gemi, mobilya, uçak gibi birbirinden ayrı birimler üreten işletmelerde kullanılabi­lir. Tek bir mamul veya mamul grubunda oluşan bir siparişe, ilgili tüm maliyetle­rin yüklenmesi sipariş maliyet sieteminin özelliğini oluşturur. Sipariş maliyet sisteminde her bir sipariş için üretim üretim sürecinin başlama­sından sonuna kadar maliyet unsurlarının ayrı ayrı izlenmesidir. Bu sistem her bir sipariş maliyetinin özel olarak saptanmasına olanak sağlamaktadır.

Özel inşaat işletmelerinde hangi defterler tutulur ve neye göre belirlenir?

Özel inşaat işletmelerinde tutulacak defterler işletmenin niteliğine göre değişebi­lir. İşletmeler bilanço esasına göre veya işletme hesabı esasına göre defter tutabi­lirler. Bilanço hesabına göre tutulabilecek defterler; yevmiye defteri, büyük defter ve envanter defteri, işletme hesabı esasına göre ise işletme hesabı defteri tutulmaktadır.

Belirli ölçüleri aşan özel inşaat işletmelerinin bilanço esasına göre defter tutmaları gerekmektedir. Bu ölçüler nelerdir?

• Vergi Usul Kanunu (VUK) md 177’de belirlenen sınırları aşmış olmak
• Kendi isteği ile bilanço esasına göre defter tutmak isteyenler
• Kurumlar Vergisine tabi diğer tüzel kişiler

Özel (yap-sat) inşaat işletmelerinde maliyet hesapları nedir, nasıl kullanılır?

Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapı­lan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır. Gider hesapları uygulamada esneklik sağlamak üzere iki seçenek hâlinde 7/A ve 7/B olarak sunulmuştur. 7/A seçeneğinde giderler defter-i kebirde fonksiyon esasına göre, 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına göre belirlenmiştir. Bu suretle, işlet­melere giderlerin bölümlenmesinde ve defter-i kebirde izlenmesinde kendi orga­nizasyon yapılarına, büyüklüklerine ve ihtiyaçlarına göre düzenleyebilmeleri için kolaylık sağlanmış, farklı maliyet hesaplama yöntemlerine uyulabilmesi açısından da geniş bir esneklik tanınmıştır. Özel inşaat işletmeleri işletme özelliği ve büyük­lüğüne göre 7/A veya 7/B seçeneğinden birisini uygulayabilecektir.

Özel (yap-sat) inşaatlarda gider yerleri nedir, nasıl bölümlenir?

Gider yeri, üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetlerin oluştuğu, örgütün bir birimini ya da birim içindeki bir yeri ifade eder. Giderlerin planlanması, kontrol edilmesi ve bu giderlerin dengeli bir biçimde toplanıp dağıtılmasını sağlar. Gider yerlerinin saptanmasında genellikle kuruluşların organizasyon şeması esas alınır. Gider yerleri aşağıdaki gibi bölümlenir:

• Esas üretim gider yerleri
• Yardımcı üretim gider yerleri
• Yardımcı hizmet gider yerleri
• Yatırım gider yerleri
• Üretim yerleri yönetimi gider yerleri
• Araştırma ve geliştirme gider yerleri
• Pazarlama, satış ve dağıtım gider yerleri
• Genel yönetim gider yerleri.

Gider yerlerinin bölümlenmesinde yukarıda verilen gider yerleri gruplanması esas olmakla beraber, kuruluşların işletme faaliyet alanı ile faaliyetin teknolojik akımına uygun olarak açılacak gider yerleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir.

Özel (yap-sat) inşaatlarda gider çeşitleri hesaplanmasında kullanılan gider hesapları grupları nelerdir?

0 İlk madde ve malzeme

1 İşçi ücret ve giderleri

2 Memur ücret ve giderleri

3 Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler

4 Çeşitli giderler

5 Vergi, resim ve harçlar

6 Amortismanlar ve tükenme payları

7 Finansman giderleri

Maliyet hesaplarında 7/A seçeneğini uygulayan bir özel (yap-sat) inşaat işletmesinin kullanabilecek­leri hesaplar nelerdir?

710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı

711 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabı

720 Direkt İşçilik Giderleri Hesabı

721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı

730 Genel Üretim Giderleri Hesabı

731 Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı

750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri

751 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı

760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri

761 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı

770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı

771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı

780 Finansman Giderleri Hesabı

781 Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı

Maliyet hesaplarında 7/B seçeneğini uygulayan bir özel (yap-sat) inşaat işletmesinde hesap grupları nasıl bölümlenir?

79 GİDER ÇEŞİTLERİ

790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri

791 İşçi Ücret ve Giderleri

792 Memur Ücret ve Giderleri

793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler

794 Çeşitli Giderler

795 Vergi, Resim ve Harçlar

796 Amortismanlar ve Tükenme Payları

797 Finansman Giderleri

798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesapları

799 Üretim Maliyet Hesabı

Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri tarafından inşaat yapmak üzere arsa alımında hangi durumlarda KDV hesaplanır?

Arsa temin edilmesinde KDV uygulaması arsanın elde ediliş şekline göre farklılık göstermektedir. Arsa alımı gerçek kişilerden alındığında Katma Değer Vergisi hesaplanmaz. Ancak bir işletmenin duran varlıklarına kayıtlı bir arsa alımında Katma Değer Vergisi he­saplanır.

Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri işletmelerinde inşaatın yapılacağı arsa muhasebe kaydında nasıl dikkate alınır?

Özel inşaat işletme­leri açısından arsalar üretilecek konut ve iş yeri benzeri yapılar açısından temel bir girdi ve üretilecek yapının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu nedenle bir maliyet unsuru­dur. Dolayısıyla ilk madde ve malzeme olarak dikkate alınması gerekir.

Özel (yap-sat) inşaat işletmeleri işletmelerinin maliyet hesaplarında taşeron giderleri nasıl izlenir?

İnşaat işletmeleri inşaat faaliyetlerinin tamamını kendileri yapmaz, özelliği olan ve uzmanlık gerektiren işleri dışarıya, taşeronlara yaptırabilirler. Örneğin; elekt­rik, su tesisatı veya fayans döşenmesi gibi işler belirli uzmanlıklar ve yeterlilikler gerektiren işlerdir. Bu sebeple bu tür işler taşeronlara yaptırılabilir. Bu durumda inşaata doğrudan yüklenebilen ilk madde ve malzeme giderleri 7/A seçeneğinde “710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME HESABI”na, 7/B seçeneğinde “790 İLKMADDE VE MALZEME HESABI”na borç, işçilik giderleri ise 7/A seçeneğin­de “720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HESABI”na, 7/B seçeneğinde “791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ HESABI”na borç kaydedilir. Ayrıca taşeronlara yaptırılacak işlerin bitiminden önce avans verilebilir. Bu durumda verilen avanslar “159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI”na kaydedilecektir.

Endirekt giderler nelerdir?

• Endirekt madde ve malzeme giderleri (çivi, tel, lehim, boya, badana malze­meleri, akaryakıt, yedek parça, marangoz malzemeleri gibi)
• Endirekt işçilik giderleri (araç şoför ücretleri, temizlik işçilik ücretleri, ye­mekhane görevlileri ücretleri, şantiye şefleri maaşları, sosyal yardım, fazla çalışma, tatil, izin ücretleri gibi)
• Üretimle ilgili amortismanlar
• Üretim için dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler (elektrik, telefon, danış­manlık vb.)
• Sigorta giderleri
• Vergi, resim ve harçlar (tapu harçları, damga vergileri, motorlu taşıtlar ver­gisi, belediye rüsumları vb.)

Özel inşaat işletmelerinde inşaat devam ederken satış işlemi nasıl gerçekleştirilir?

Özel inşaat işlerinde işin bitimi bir yıldan daha uzun sürebilmektedir. Gayrimen­kullerin devri tapu tescili yoluyla gerçekleşmiş olsa bile henüz inşaat tamamlan­madan da satış yapılabilmektedir. Bu durumda özel sözleşme veya satış vaadi söz­leşmesi yaparak satış işlemi gerçekleşmektedir. Henüz tamamlanmamış inşaat işletmelerinde mamulun üretimi devam etti­ğinden, mamul tamamlandığında devir işlemi gerçekleşecektir. Henüz tamam­lanmamış bir özel inşaat işinde yapılan satışlar bir avans niteliği taşımaktadır.

Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre bü­yük lüks veya birinci sınıf inşaat olarak yapılan arsanın KDV oranı nasıl belirlenmektedir?

Büyükşehir Belediyesi Kanunu kapsamı içindeki bü­yük lüks veya birinci sınıf inşaat olarak yapılan arsanın 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na göre arsa birim m2 değerine göre uygulanacak KDV oranları %1, %8 veya %18 olabilmektedir.

Özel inşaat işletmelerinde tamamlanmayan inşaatların satışı yapıldığında, alınan para hangi hesapta izlenir?

Tamamlanmayan inşaatların satışı yapıldığında, Alınan Sipariş Avansları hesabında dikkate alınır.

Özel inşaat işletmelerinde tamamlanan inşaatların, tamamlanması ve satışı sürecinde hangi hesap adımları takip edilmektedir?

Özel (yap-sat) inşaat işletmelerinde tamamlanan inşaatlar “151 YARI MAMUL ÜRETİM HESABI”ından “152 MAMULLER HESABI” na alınır ve satış yapılın­caya kadar da bu hesapa izlenir. İşletme üretimini tamamladığı mamulun satışını gerçekleştirdiğinde “600 YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI”na alacak kaydederken ilgili hesap ise borçlandı­rılır. Aynı zamanda üretilen mamulun maliyeti belli olduğundan “ 620 SATILAN MAMULLER MALİYETİ HESABI”na borç kaydedilirken “152 MAMULLER HESABI”na alacak kaydedilerek mamul stoklarından çıkışı yapılır.

Özel inşaat işletmeleri kendi ihtiyaçları için yaptıkları inşaatları hangi hesaplarda izlemektedir?

Özel inşaat işletmeleri kendi ihtiyaçları için de inşaat yapmaları olanaklıdır. Bu durumda inşaat maliyetleri “258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI”nda izlenir. İnşaat tamamlandığında Duran Varlıklar grubunda “252 Bİ­NALAR HESABI”na aktarılır.