Açıköğretim Ders Notları

Orhon Türkçesi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Orhon Türkçesi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Orhun Türkçesi Grameri I: Ses Yapısı Ve Söz Yapımı

1. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde bulunup da Orhun Türkçesinde bulunmayan ünsüzler hangileridir?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde bulunup da Orhun Türkçesinde bulunmayan ünsüzler “c, f, ğ, h, j, v”dir.


2. Soru

Orhun Türkçesindeki art damak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki art damak ünsüzleri “g1, k1, ?”dir.


3. Soru

Orhun Türkçesindeki dudak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki dudak ünsüzleri “b, p, m”dir.


4. Soru

İstisnaları olabilmekle birlikte Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan ünsüzler hangileridir?

Cevap

İstisnaları olabilmekle birlikte Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan ünsüzler “d, g, l, m, n, n, ?, p, r, ş, z”dir.


5. Soru

Orhun Türkçesindeki en işlek isimden fiil yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki en işlek isimden fiil yapma eki +lA-’dır: kış+la- “kışı geçirmek”.


6. Soru

Orhun Türkçesinde yokluk sıfatları yapan addan ad yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yokluk sıfatları yapan addan ad yapma eki +sXz’dır: san+sız “sayısız”vb.


7. Soru

Orhun Türkçesinde fiilin sonucunu bildiren adlar türeten fiilden isim yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde fiilin sonucunu bildiren adlar türeten fiilden isim yapma eki -(X)g’dır: bil-ig “bilgi” vb.


8. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde birden çok heceli sözcüklerin sonunda düşmüş olan -g sesinin Orhun Türkçesindeki durumu nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde birden çok heceli sözcüklerin sonunda düşmüş olan -g sesi Orhun Türkçesinde henüz korunuyordu.


9. Soru

Orhun Türkçesinde artlık-önlük (kalınlık-incelik) uyumu nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde de artlık-önlük (kalınlık-incelik) uyumu mevcuttur. Yani ilk hecesinde art ünlü bulunan sözcüklerde diğer heceler de art ünlülü; ilk hecesinde ön ünlü bulunan sözcüklerde diğer heceler de ön ünlülüdür.


10. Soru

Orhun Türkçesindeki n (palatal n) sesi bugün yalnızca hangi lehçede korunmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesindeki n (palatal n) sesi bugün yalnızca Yakutçada korunmaktadır.


11. Soru

Orhun Türkçesine ait başgu ‘alnı beyaz akıtmalı’ sözcüğünün türediği isim kökü nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait baş+gu ‘alnı beyaz akıtmalı’ sözcüğünün türediği isim kökü baş ‘baş’ sözcüğüdür.


12. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /y/’ye dönüşmüş olan ses Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /y/’ye dönüşmüş olan ses, Orhun Türkçesinde /d/ şeklindeydi.


13. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “n” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde ne? “şey; hiç” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “n” sesiyle başlamaktadır.


14. Soru

Orhun Türkçesinde eklerde düzlük-yuvarlaklık uyumunun durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ek sayısı oldukça fazladır.


15. Soru

Orhun Türkçesine ait altız- ‘aldırtmak, yakalatmak’ sözcüğündeki /tız/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait al-tız- ‘aldırtmak, yakalatmak’ sözcüğündeki -tız- eki fiilden fiil yapma ekidir.


16. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen sıfat-fiil ekleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen sıfat-fiil ekleri -gUçI ve -DUk ekleridir.


17. Soru

Orhun Türkçesindeki udı- ‘uyumak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki u+dı- ‘uyumak’ sözcüğü +dı- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


18. Soru

Orhun Türkçesindeki sıgıtçı ‘yasçı, ağlayıcı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki sıgıt+çı ‘yasçı, ağlayıcı’ sözcüğü +çı addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.


19. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen zarf-fiil eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen zarf-fiil eki -(y)U ekidir.


20. Soru

Orhun Türkçesindeki aşsız ‘aşsız, yemeksiz, fakir’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki aş+sız ‘aşsız, yemeksiz, fakir’ sözcüğü +sız addan ad yapma ekiyle türemiştir.


21. Soru

Orhun Türkçesindeki tizlig ‘dizli, güçlü’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tiz+lig ‘dizli, güçlü’ sözcüğü +lig addan ad yapma ekiyle türemiştir.


22. Soru

Orhun Türkçesindeki diş ve diş eti ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki diş ve diş eti ünsüzleri “ç, d, l, n, r, s, ş, t, z”dir.


23. Soru

Orhun Türkçesinde sahip olan anlamında sıfatlar yapan addan ad yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde sahip olan anlamında sıfatlar yapan addan ad yapma eki +lXg’dır: el+lig “devletli, devlet sahibi”.


24. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “ş” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde şad “yüksek bir unvan” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “ş” sesiyle başlamaktadır.


25. Soru

Orhun Türkçesine ait kontur- ‘kondurmak, yerleştirmek’ sözcüğündeki /tur/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kon-tur- ‘kondurmak, yerleştirmek’ sözcüğündeki -tur- eki fiilden fiil yapma ekidir.


26. Soru

Orhun Türkçesine ait baz ‘tabi, bağımlı’ sözcüğündeki /z/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ba-z ‘tabi, bağımlı’ sözcüğündeki -z eki fiilden isim yapma ekidir.


27. Soru

Orhun Türkçesindeki yazı ‘ova, yazı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yaz-ı ‘ova, yazı’ sözcüğü -ı fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


28. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “p” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde purum “Roma, Bizans” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “p” sesiyle başlamaktadır.


29. Soru

Orhun Türkçesine ait boguzlan- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki /n/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait boguzla-n- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki -n- eki fiilden fiil yapma ekidir.


30. Soru

Orhun Türkçesindeki kaganla- ‘hakan yapmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kagan+la- ‘hakan yapmak’ sözcüğü +la- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


31. Soru

Orhun Türkçesindeki ön damak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ön damak ünsüzleri “g2, k2, n, y”dir.


32. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “l” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde lagzın “domuz” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “l” sesiyle başlamaktadır. Bu sözcük yabancı kökenlidir.


33. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “m” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde mag “övgü, alkış” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “m” sesiyle başlamaktadır. Bu sözcük yabancı kökenlidir.


34. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünlü (vokal) bulunmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde sekiz ünlü (vokal) bulunmaktadır.


35. Soru

Orhun Türkçesindeki ünlüler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ünlüler Türkiye Türkçesinde olduğu gibi a, e, ı, i, o, ö, u, ü ünlüleridir.


36. Soru

Orhun Türkçesine ait azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğünün türediği isim kökü nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğünün türediği isim kökü az ‘az’ sözcüğüdür.


37. Soru

Orhun Türkçesindeki damak genizsili ? (nazal n) sesinin bugün Türkiye Türkçesindeki durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki damak genizsili ? (nazal n) sesi bugün için yazı dilimizde yer almamakta fakat ağız ve lehçelerde bulunmaktadır.


38. Soru

Orhun Türkçesine ait armakçı sözcüğündeki /mak/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesi ar-mak+çı sözcüğündeki -mak eki fiilden isim yapma ekidir.


39. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde /c/’li olan Türkçe kökenli sözcükler Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde /c/’li olan Türkçe kökenli sözcükler Orhun Türkçesinde /ç/’liydi.


40. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumu (küçük ünlü uyumu) nasıldır?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde yalnızca yazı dilimize göre varlığını kabul ettiğimiz düzlük yuvarlaklık uyumu (küçük ünlü uyumu) Orhun Türkçesinde çok az örnekte görülmektedir.


41. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /v/’ye dönüşmüş olan ses Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /v/’ye dönüşmüş olan ses, Orhun Türkçesinde /b/ şeklindeydi.


42. Soru

Orhun Türkçesindeki ıgaç ‘ağaç’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ı+gaç ‘ağaç’ sözcüğü +gaç küçültme ekiyle türetilmiştir.


43. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eylem çekim eklerine hangi örnekler verilebilir?

Cevap

Belirsiz geçmiş zaman eki, 3. tekil ve çoğul belirli geçmiş zaman eki, 3. tekil kişi emir eki Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eylem çekim eklerine örnektir.


44. Soru

Orhun Türkçesindeki biti- ‘yazmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki biti- ‘yazmak’ sözcüğü +i- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


45. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde ikinci ve daha sonraki hecelerin başında düşmüş olan /g/ sesinin Orhun Türkçesindeki durumu nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde ikinci ve daha sonraki hecelerin başında düşmüş olan /g/ sesi Orhun Türkçesinde henüz korunuyordu.


46. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında d-’li ve g-’li söylediğimiz tüm sözcükler Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında d-’li ve g-’li söylediğimiz tüm sözcükler Orhun Türkçesinde t-’li ve k-’liydi.


47. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ünsüzler söz başında bulunabilmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde söz başında b-, ç-, k-, s-, t-, y- ünsüzleri bulunabilmektedir.


48. Soru

Orhun Türkçesindeki kulad- ‘kul olmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kul+ad- ‘kul olmak’ sözcüğü +a- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


49. Soru

Orhun Türkçesinde bir şeyden yoksun olma anlamında sözcükler türeten isimden fiil yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bir şeyden yoksun olma anlamında sözcükler türeten isimden fiil yapma eki +sXrA-’dır: el+sire- “devletsiz kalmak”.


50. Soru

Orhun Türkçesinde yön zarfları türeten ek hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yön zarfları türeten ek +dXn ekidir: kurı+dın “batıda” vb.


51. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ad çekim eklerine hangi örnekler verilebilir?

Cevap

Tamlayan durumu eki, 3. tekil kişi iyelik eki, yön gösterme eki Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ad çekim eklerine örnektir.


52. Soru

Orhun Türkçesine ait yügürt- ‘akıtmak’ sözcüğündeki /t/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yügür-t- ‘akıtmak’ sözcüğündeki -t- eki fiilden fiil yapma ekidir.


53. Soru

Orhun Türkçesine ait bulga-nç‘karışık, isyankâr’ sözcüğündeki /nç/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait bulganç ‘karışık, isyankâr’ sözcüğündeki -nç eki fiilden isim yapma ekidir.


54. Soru

Orhun Türkçesinde meslek adı yapan addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde meslek adı yapan addan ad yapım eki +çI’dır: tamga+çı “mühürdar” vb.


55. Soru

Orhun Türkçesindeki sıgta- ‘yas tutmak, ağlamak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki sıgt+a- ‘yas tutmak, ağlamak’ sözcüğü +a- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


56. Soru

Orhun Türkçesinin ünsüzleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinin ünsüzleri “b, ç, d, g, k, l, m, n, ?, n, p, r, s, ş, t, y, z”dir.


57. Soru

Orhun Türkçesine ait san ‘sayı’ sözcüğündeki /n/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait sa-n ‘sayı’ sözcüğündeki -n eki fiilden isim yapma ekidir.


58. Soru

Orhun Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /d/ sesi bulunduran sözcüklere örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /d/ sesi bulunduran sözcükler adak, adgır, kod-, edgü vb.’dir.


59. Soru

Orhun Türkçesindeki ö?dün ‘önde, doğuda’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ö?+dün ‘önde, doğuda’ sözcüğü +dün addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.


60. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “g” sesiyle başlayan istisnaî sözcük hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde istisnaî olarak söz başında bulunmayan “g” sesiyle başlayan sözcük “gU” soru edatıdır.


61. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde v- ile başlayan var, var-, ver- sözcükleri Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde v- ile başlayan var “var”, var- “varmak”, ver- “vermek” sözcükleri Orhun Türkçesinde bar, bar-, ber- şeklinde yani b-’liydi.


62. Soru

Orhun Türkçesindeki edgü ‘iyi, yarar, kazanç’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ed+gü ‘iyi, yarar, kazanç’ sözcüğü +gü addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.


63. Soru

Orhun Türkçesindeki içger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki iç+ger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ sözcüğü +ger- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


64. Soru

Orhun Türkçesine ait teril- ‘derilmek, toplanmak’ sözcüğündeki /il/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ter-il- ‘derilmek, toplanmak’ sözcüğündeki -il- eki fiilden fiil yapma ekidir.


65. Soru

Orhun Türkçesine ait tamgaçı ‘mühürdar’ sözcüğündeki addan ad yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tam-ga+çı ‘mühürdar’ sözcüğündeki addan ad yapma eki +çı ekidir.


66. Soru

Orhun Türkçesindeki ölüg ‘ölü, ölmüş’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Sözcük -üg fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


67. Soru

Orhun Türkçesinde 2. kişi iyelik ekleri ile kişi eklerinde görülen ses nöbetleşmesi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 2. kişi iyelik ekleri ile kişi eklerinde görülen ses nöbetleşmesi, geniz ünsüzü /?/ ile /g/ ’nin nöbetleşmesidir: bardıgız ~ bardı?ız “gittiniz” vb.


68. Soru

Orhun Türkçesinde kan bağı olan kişileri belirten addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kan bağı olan kişileri belirten addan ad yapım eki +daş’tır: ka+daş “kardeş, yakın akraba”.


69. Soru

Orhun Türkçesinde geçen yaşıl “yeşil” ve kızıl “kızıl” renk adları hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesinde geçen yaşıl “yeşil” ve kızıl “kızıl” renk adları addan ad yapan +(X)l ekiyle türemiştir: yaş+ıl, kız+ıl.


70. Soru

Orhun Türkçesindeki emgek ‘sıkıntı, dert’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki emge-k ‘sıkıntı, dert’ sözcüğü -k fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


71. Soru

Orhun Türkçesinde ulandığı sözcüğe küçültme ve sevgi anlamı katan addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ulandığı sözcüğe küçültme ve sevgi anlamı katan addan ad yapım eki +(X)ç’dir: ata+ç+ım “babacığım” vb.


72. Soru

Orhun Türkçesindeki -gAn sıfat-fiil eki Türkiye Türkçesinde nasıl bir gelişim göstermiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki -gAn sıfat-fiil eki Türkiye Türkçesinde /g/ sesini düşürerek -An halini almıştır.


73. Soru

Orhun Türkçesindeki kagansıra- ‘hakansız kalmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kagan+sıra- ‘hakansız kalmak’sözcüğü +sıra- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


74. Soru

Orhun Türkçesindeki özlük ‘kişiye ait, şahsi’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki öz+lük ‘kişiye ait, şahsi’ sözcüğü +lük addan ad yapma ekiyle türemiştir.


75. Soru

Orhun Türkçesindeki ödüş ‘tam gün, 24 saat’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki öd+üş ‘tam gün, 24 saat’ sözcüğü +(X)ş addan ad yapma ekiyle türemiştir.


76. Soru

Orhun Türkçesindeki batım ‘batma, batım’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki bat-ım ‘batma, batım’ sözcüğü -l fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


77. Soru

Orhun Türkçesine ait yo?aşur- ‘karşılıklı kışkırtmak’ sözcüğündeki işteşlik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yo?aşur- ‘karşılıklı kışkırtmak’ sözcüğündeki işteşlik eki -ş- ekidir.


78. Soru

Orhun Türkçesindeki erdem ‘erdem, yiğitlik, cesaret’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki er+dem ‘erdem, yiğitlik, cesaret’ sözcüğü +dem addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.


79. Soru

Orhun Türkçesine ait bedizet- ‘resim ve heykellerle süsletmek’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait bediz+e-t- ‘resim ve heykellerle süsletmek’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki +e- ekidir.


80. Soru

Orhun Türkçesine ait odgur- ‘uyandırmak’ sözcüğündeki /gur/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait od-gur- ‘uyandırmak’ sözcüğündeki -gur- eki fiilden fiil yapma ekidir.


81. Soru

Orhun Türkçesindeki iç+ik- ‘içeri girmek; tabi olmak, bağımlı olmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki iç+ik- ‘içeri girmek; tabi olmak, bağımlı olmak’ sözcüğü +ik- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.


82. Soru

Orhun Türkçesindeki azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki az+kıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğü +kıña addan ad yapma ekiyle türemiştir.


83. Soru

Orhun Türkçesindeki tükel ‘tamam, bütün’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tüke-l ‘tamam, bütün’ sözcüğü -l fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


84. Soru

Orhun Türkçesine ait kod- ‘koymak, bırakmak’ sözcüğündeki /d/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ko-d- ‘koymak, bırakmak’ sözcüğündeki -d- eki fiilden fiil yapma ekidir.


85. Soru

Orhun Türkçesine ait tegiş ‘(düşmanla) temas, çatışma’ sözcüğündeki /iş/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tegiş ‘(düşmanla) temas, çatışma’ sözcüğündeki -(i)ş eki fiilden isim yapma ekidir.


86. Soru

Orhun Türkçesinde ettirgenlik ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ettirgenlik ekleri -gUr-, -(X)t-, -tUr-, -tXz-, -(X)z- şeklindedir.


87. Soru

Orhun Türkçesindeki tapa ‘-a doğru’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tapa ‘-a doğru’ sözcüğü zarf yapan -a ekiyle türemiştir.


88. Soru

Orhun Türkçesindeki bilge ‘akıllı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki bil-ge ‘akıllı’ sözcüğü -ge fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


89. Soru

Orhun Türkçesine ait urugsırat- ‘dölsüz bırakmak’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait urug+sıra-t- ‘dölsüz bırakmak’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki -sıra- ekidir.


90. Soru

Orhun Türkçesindeki yelme ‘keşif müfrezesi’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yel-me ‘keşif müfrezesi’ sözcüğü -me fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.


91. Soru

Orhun Türkçesine ait begiçim ‘beyciğim’ sözcüğündeki türetim eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait beg+iç+im ‘beyciğim’ sözcüğündeki türetim eki, +iç addan ad yapma ekidir.


92. Soru

Orhun Türkçesine ait tamgaçı ‘mühürdar’ sözcüğündeki fiilden isim yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tam-ga+çı ‘mühürdar’ sözcüğündeki fiilden isim yapma eki -ga ekidir.


93. Soru

Orhun Türkçesine ait boguzlan- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki addan eylem yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait boguz+la-n- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki addan eylem yapma eki +la- ekidir.


94. Soru

Orhun Türkçesine ait tutuz- ‘tutturmak, yakalatmak’ sözcüğündeki /z/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tutuz- ‘tutturmak, yakalatmak’ sözcüğündeki -(u)z- eki fiilden fiil yapma ekidir.


95. Soru

Orhun Türkçesinin ne zaman yazıya geçirildiği düşünülmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesi günümüzden yaklaşık 13 yüzyıl önce yazıya geçirilmiştir.


96. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünlü (vokal) vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde Türkiye Türkçesinde olduğu gibi sekiz ünlü (vokal)
bulunmaktadır.


97. Soru

Türk dilinin ve ait olduğu dil ailesinin en tipik özelliği nedir?

Cevap

Türk dilinin ve ait olduğu dil ailesinin en tipik özelliği ünlü uyumudur. Büyük ünlü uyumu dediğimiz artlık-önlük uyumu (kalınlık-incelik uyumu = dil benzeşmesi = assimilation palatale) Orhun Türkçesinde vardır.


98. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eklerin başlıcaları hangileridir?

Cevap

Tamlayan durumu eki ve 3.tekil kişi iyelik ekidir.


99. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünsüz (konsol) bulunur?

Cevap

Orhun Türkçesinde 17 ünsüz harf bulunur.


100. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında /d/’li ve /g/’li söylediğimiz Türkçe kökenli tüm sözler Orhun Türkçesinde nasıl dile getirilir?

Cevap

Bu tür sözler Orhun Türkçesinde de /t/’li ve /k/’li başlar.


101. Soru

Türkiye Türkçesinde /v/ ile başlayan üç sözcük Orhun Türkçesinde ne ile başlar?

Cevap

Türkiye Türkçesinde /v/ ile başlayan üç sözcük Orhun Türkçesinde /b/’lidir.


102. Soru

Orhun Türkçesindeki söz başı ünsüzler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki söz başı ünsüzler “b-,ç-,k-,s-,t-,y-“dir.


103. Soru

Orhun Türkçesinde ünsüz fonemler boğumlama yerlerine göre ne şekilde gruplanır? 

Cevap

Orhun Türkçesinde ünsüz fonemler boğumlama yerlerine göre “dudak ünsüzleri”, “diş ve diş eti ünsüzleri”, “ön damak ünsüzleri”, “art damak ünsüzleri” şeklinde gruplanır. 


104. Soru

Türkçedeki katı, ölü, sarı, arı gibi birde fazla heceli sözcükler Orhun Türkçesinde nasıl kullanılır? 

Cevap

Orhun Türkçesinde bu sözcüklerin sonunada /g/ kullanılır. Katıg, ölüg, sarıg, arıg… gibi.


105. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ünsüzler arasında nöbetleşme vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde k-g, ç-c, b-v, n(kuyruklu)-g, ç-s ünzüleri arasında nöbetleşme vardır.


106. Soru

Orhun Türkçesindeki agıt sözcüğünün anlamı nedir?

Cevap

Dağa çıkartmak, sürmek anlamları taşır.


107. Soru

Orhun Türkçesi “kod” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Koymak, bırakmak anlamlarına gelir.


108. Soru

Orhun Türkçesi “kalı” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Artık, kalıntı anlamlarına gelmektedir.


109. Soru

Orhun Türkçesi “erig” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Erişilen yer anlamına gelir.


110. Soru

Orhun Türkçesi “yaylag” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Yaz geçirilecek yer anlamına gelmektedir.


111. Soru

Orhun Türkçesi “buyruk” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Kumandan anlamına gelmektedir.


112. Soru

Orhun Türkçesi “kergek” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Gerek, gerekli olan, yok olan anlamına gelir.


113. Soru

Orhun Türkçesi “közünük” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Çadır penceresi anlamına gelmektedir.


114. Soru

Orhun Türkçesi “tükel” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Tamam, bütün anlamına gelmektedir.


1. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde bulunup da Orhun Türkçesinde bulunmayan ünsüzler hangileridir?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde bulunup da Orhun Türkçesinde bulunmayan ünsüzler “c, f, ğ, h, j, v”dir.

2. Soru

Orhun Türkçesindeki art damak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki art damak ünsüzleri “g1, k1, ?”dir.

3. Soru

Orhun Türkçesindeki dudak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki dudak ünsüzleri “b, p, m”dir.

4. Soru

İstisnaları olabilmekle birlikte Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan ünsüzler hangileridir?

Cevap

İstisnaları olabilmekle birlikte Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan ünsüzler “d, g, l, m, n, n, ?, p, r, ş, z”dir.

5. Soru

Orhun Türkçesindeki en işlek isimden fiil yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki en işlek isimden fiil yapma eki +lA-’dır: kış+la- “kışı geçirmek”.

6. Soru

Orhun Türkçesinde yokluk sıfatları yapan addan ad yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yokluk sıfatları yapan addan ad yapma eki +sXz’dır: san+sız “sayısız”vb.

7. Soru

Orhun Türkçesinde fiilin sonucunu bildiren adlar türeten fiilden isim yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde fiilin sonucunu bildiren adlar türeten fiilden isim yapma eki -(X)g’dır: bil-ig “bilgi” vb.

8. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde birden çok heceli sözcüklerin sonunda düşmüş olan -g sesinin Orhun Türkçesindeki durumu nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde birden çok heceli sözcüklerin sonunda düşmüş olan -g sesi Orhun Türkçesinde henüz korunuyordu.

9. Soru

Orhun Türkçesinde artlık-önlük (kalınlık-incelik) uyumu nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde de artlık-önlük (kalınlık-incelik) uyumu mevcuttur. Yani ilk hecesinde art ünlü bulunan sözcüklerde diğer heceler de art ünlülü; ilk hecesinde ön ünlü bulunan sözcüklerde diğer heceler de ön ünlülüdür.

10. Soru

Orhun Türkçesindeki n (palatal n) sesi bugün yalnızca hangi lehçede korunmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesindeki n (palatal n) sesi bugün yalnızca Yakutçada korunmaktadır.

11. Soru

Orhun Türkçesine ait başgu ‘alnı beyaz akıtmalı’ sözcüğünün türediği isim kökü nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait baş+gu ‘alnı beyaz akıtmalı’ sözcüğünün türediği isim kökü baş ‘baş’ sözcüğüdür.

12. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /y/’ye dönüşmüş olan ses Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /y/’ye dönüşmüş olan ses, Orhun Türkçesinde /d/ şeklindeydi.

13. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “n” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde ne? “şey; hiç” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “n” sesiyle başlamaktadır.

14. Soru

Orhun Türkçesinde eklerde düzlük-yuvarlaklık uyumunun durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ek sayısı oldukça fazladır.

15. Soru

Orhun Türkçesine ait altız- ‘aldırtmak, yakalatmak’ sözcüğündeki /tız/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait al-tız- ‘aldırtmak, yakalatmak’ sözcüğündeki -tız- eki fiilden fiil yapma ekidir.

16. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen sıfat-fiil ekleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen sıfat-fiil ekleri -gUçI ve -DUk ekleridir.

17. Soru

Orhun Türkçesindeki udı- ‘uyumak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki u+dı- ‘uyumak’ sözcüğü +dı- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

18. Soru

Orhun Türkçesindeki sıgıtçı ‘yasçı, ağlayıcı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki sıgıt+çı ‘yasçı, ağlayıcı’ sözcüğü +çı addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.

19. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen zarf-fiil eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen zarf-fiil eki -(y)U ekidir.

20. Soru

Orhun Türkçesindeki aşsız ‘aşsız, yemeksiz, fakir’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki aş+sız ‘aşsız, yemeksiz, fakir’ sözcüğü +sız addan ad yapma ekiyle türemiştir.

21. Soru

Orhun Türkçesindeki tizlig ‘dizli, güçlü’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tiz+lig ‘dizli, güçlü’ sözcüğü +lig addan ad yapma ekiyle türemiştir.

22. Soru

Orhun Türkçesindeki diş ve diş eti ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki diş ve diş eti ünsüzleri “ç, d, l, n, r, s, ş, t, z”dir.

23. Soru

Orhun Türkçesinde sahip olan anlamında sıfatlar yapan addan ad yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde sahip olan anlamında sıfatlar yapan addan ad yapma eki +lXg’dır: el+lig “devletli, devlet sahibi”.

24. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “ş” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde şad “yüksek bir unvan” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “ş” sesiyle başlamaktadır.

25. Soru

Orhun Türkçesine ait kontur- ‘kondurmak, yerleştirmek’ sözcüğündeki /tur/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kon-tur- ‘kondurmak, yerleştirmek’ sözcüğündeki -tur- eki fiilden fiil yapma ekidir.

26. Soru

Orhun Türkçesine ait baz ‘tabi, bağımlı’ sözcüğündeki /z/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ba-z ‘tabi, bağımlı’ sözcüğündeki -z eki fiilden isim yapma ekidir.

27. Soru

Orhun Türkçesindeki yazı ‘ova, yazı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yaz-ı ‘ova, yazı’ sözcüğü -ı fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

28. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “p” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde purum “Roma, Bizans” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “p” sesiyle başlamaktadır.

29. Soru

Orhun Türkçesine ait boguzlan- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki /n/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait boguzla-n- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki -n- eki fiilden fiil yapma ekidir.

30. Soru

Orhun Türkçesindeki kaganla- ‘hakan yapmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kagan+la- ‘hakan yapmak’ sözcüğü +la- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

31. Soru

Orhun Türkçesindeki ön damak ünsüzleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ön damak ünsüzleri “g2, k2, n, y”dir.

32. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “l” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde lagzın “domuz” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “l” sesiyle başlamaktadır. Bu sözcük yabancı kökenlidir.

33. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “m” sesiyle başlayan istisnaî sözcüklere bir örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde mag “övgü, alkış” sözcüğü istisnaî olarak, söz başında bulunmayan “m” sesiyle başlamaktadır. Bu sözcük yabancı kökenlidir.

34. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünlü (vokal) bulunmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde sekiz ünlü (vokal) bulunmaktadır.

35. Soru

Orhun Türkçesindeki ünlüler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ünlüler Türkiye Türkçesinde olduğu gibi a, e, ı, i, o, ö, u, ü ünlüleridir.

36. Soru

Orhun Türkçesine ait azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğünün türediği isim kökü nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğünün türediği isim kökü az ‘az’ sözcüğüdür.

37. Soru

Orhun Türkçesindeki damak genizsili ? (nazal n) sesinin bugün Türkiye Türkçesindeki durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki damak genizsili ? (nazal n) sesi bugün için yazı dilimizde yer almamakta fakat ağız ve lehçelerde bulunmaktadır.

38. Soru

Orhun Türkçesine ait armakçı sözcüğündeki /mak/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesi ar-mak+çı sözcüğündeki -mak eki fiilden isim yapma ekidir.

39. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde /c/’li olan Türkçe kökenli sözcükler Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde /c/’li olan Türkçe kökenli sözcükler Orhun Türkçesinde /ç/’liydi.

40. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumu (küçük ünlü uyumu) nasıldır?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde yalnızca yazı dilimize göre varlığını kabul ettiğimiz düzlük yuvarlaklık uyumu (küçük ünlü uyumu) Orhun Türkçesinde çok az örnekte görülmektedir.

41. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /v/’ye dönüşmüş olan ses Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /v/’ye dönüşmüş olan ses, Orhun Türkçesinde /b/ şeklindeydi.

42. Soru

Orhun Türkçesindeki ıgaç ‘ağaç’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ı+gaç ‘ağaç’ sözcüğü +gaç küçültme ekiyle türetilmiştir.

43. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eylem çekim eklerine hangi örnekler verilebilir?

Cevap

Belirsiz geçmiş zaman eki, 3. tekil ve çoğul belirli geçmiş zaman eki, 3. tekil kişi emir eki Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eylem çekim eklerine örnektir.

44. Soru

Orhun Türkçesindeki biti- ‘yazmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki biti- ‘yazmak’ sözcüğü +i- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

45. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde ikinci ve daha sonraki hecelerin başında düşmüş olan /g/ sesinin Orhun Türkçesindeki durumu nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde ikinci ve daha sonraki hecelerin başında düşmüş olan /g/ sesi Orhun Türkçesinde henüz korunuyordu.

46. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında d-’li ve g-’li söylediğimiz tüm sözcükler Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında d-’li ve g-’li söylediğimiz tüm sözcükler Orhun Türkçesinde t-’li ve k-’liydi.

47. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ünsüzler söz başında bulunabilmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde söz başında b-, ç-, k-, s-, t-, y- ünsüzleri bulunabilmektedir.

48. Soru

Orhun Türkçesindeki kulad- ‘kul olmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kul+ad- ‘kul olmak’ sözcüğü +a- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

49. Soru

Orhun Türkçesinde bir şeyden yoksun olma anlamında sözcükler türeten isimden fiil yapma eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bir şeyden yoksun olma anlamında sözcükler türeten isimden fiil yapma eki +sXrA-’dır: el+sire- “devletsiz kalmak”.

50. Soru

Orhun Türkçesinde yön zarfları türeten ek hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yön zarfları türeten ek +dXn ekidir: kurı+dın “batıda” vb.

51. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ad çekim eklerine hangi örnekler verilebilir?

Cevap

Tamlayan durumu eki, 3. tekil kişi iyelik eki, yön gösterme eki Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen ad çekim eklerine örnektir.

52. Soru

Orhun Türkçesine ait yügürt- ‘akıtmak’ sözcüğündeki /t/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yügür-t- ‘akıtmak’ sözcüğündeki -t- eki fiilden fiil yapma ekidir.

53. Soru

Orhun Türkçesine ait bulga-nç‘karışık, isyankâr’ sözcüğündeki /nç/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait bulganç ‘karışık, isyankâr’ sözcüğündeki -nç eki fiilden isim yapma ekidir.

54. Soru

Orhun Türkçesinde meslek adı yapan addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde meslek adı yapan addan ad yapım eki +çI’dır: tamga+çı “mühürdar” vb.

55. Soru

Orhun Türkçesindeki sıgta- ‘yas tutmak, ağlamak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki sıgt+a- ‘yas tutmak, ağlamak’ sözcüğü +a- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

56. Soru

Orhun Türkçesinin ünsüzleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinin ünsüzleri “b, ç, d, g, k, l, m, n, ?, n, p, r, s, ş, t, y, z”dir.

57. Soru

Orhun Türkçesine ait san ‘sayı’ sözcüğündeki /n/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait sa-n ‘sayı’ sözcüğündeki -n eki fiilden isim yapma ekidir.

58. Soru

Orhun Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /d/ sesi bulunduran sözcüklere örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde söz içi ve söz sonunda /d/ sesi bulunduran sözcükler adak, adgır, kod-, edgü vb.’dir.

59. Soru

Orhun Türkçesindeki ö?dün ‘önde, doğuda’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ö?+dün ‘önde, doğuda’ sözcüğü +dün addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.

60. Soru

Orhun Türkçesinde söz başında bulunmayan “g” sesiyle başlayan istisnaî sözcük hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde istisnaî olarak söz başında bulunmayan “g” sesiyle başlayan sözcük “gU” soru edatıdır.

61. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde v- ile başlayan var, var-, ver- sözcükleri Orhun Türkçesinde nasıldı?

Cevap

Bugün Türkiye Türkçesinde v- ile başlayan var “var”, var- “varmak”, ver- “vermek” sözcükleri Orhun Türkçesinde bar, bar-, ber- şeklinde yani b-’liydi.

62. Soru

Orhun Türkçesindeki edgü ‘iyi, yarar, kazanç’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ed+gü ‘iyi, yarar, kazanç’ sözcüğü +gü addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.

63. Soru

Orhun Türkçesindeki içger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki iç+ger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ sözcüğü +ger- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

64. Soru

Orhun Türkçesine ait teril- ‘derilmek, toplanmak’ sözcüğündeki /il/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ter-il- ‘derilmek, toplanmak’ sözcüğündeki -il- eki fiilden fiil yapma ekidir.

65. Soru

Orhun Türkçesine ait tamgaçı ‘mühürdar’ sözcüğündeki addan ad yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tam-ga+çı ‘mühürdar’ sözcüğündeki addan ad yapma eki +çı ekidir.

66. Soru

Orhun Türkçesindeki ölüg ‘ölü, ölmüş’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Sözcük -üg fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

67. Soru

Orhun Türkçesinde 2. kişi iyelik ekleri ile kişi eklerinde görülen ses nöbetleşmesi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 2. kişi iyelik ekleri ile kişi eklerinde görülen ses nöbetleşmesi, geniz ünsüzü /?/ ile /g/ ’nin nöbetleşmesidir: bardıgız ~ bardı?ız “gittiniz” vb.

68. Soru

Orhun Türkçesinde kan bağı olan kişileri belirten addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kan bağı olan kişileri belirten addan ad yapım eki +daş’tır: ka+daş “kardeş, yakın akraba”.

69. Soru

Orhun Türkçesinde geçen yaşıl “yeşil” ve kızıl “kızıl” renk adları hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesinde geçen yaşıl “yeşil” ve kızıl “kızıl” renk adları addan ad yapan +(X)l ekiyle türemiştir: yaş+ıl, kız+ıl.

70. Soru

Orhun Türkçesindeki emgek ‘sıkıntı, dert’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki emge-k ‘sıkıntı, dert’ sözcüğü -k fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

71. Soru

Orhun Türkçesinde ulandığı sözcüğe küçültme ve sevgi anlamı katan addan ad yapım eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ulandığı sözcüğe küçültme ve sevgi anlamı katan addan ad yapım eki +(X)ç’dir: ata+ç+ım “babacığım” vb.

72. Soru

Orhun Türkçesindeki -gAn sıfat-fiil eki Türkiye Türkçesinde nasıl bir gelişim göstermiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki -gAn sıfat-fiil eki Türkiye Türkçesinde /g/ sesini düşürerek -An halini almıştır.

73. Soru

Orhun Türkçesindeki kagansıra- ‘hakansız kalmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki kagan+sıra- ‘hakansız kalmak’sözcüğü +sıra- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

74. Soru

Orhun Türkçesindeki özlük ‘kişiye ait, şahsi’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki öz+lük ‘kişiye ait, şahsi’ sözcüğü +lük addan ad yapma ekiyle türemiştir.

75. Soru

Orhun Türkçesindeki ödüş ‘tam gün, 24 saat’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki öd+üş ‘tam gün, 24 saat’ sözcüğü +(X)ş addan ad yapma ekiyle türemiştir.

76. Soru

Orhun Türkçesindeki batım ‘batma, batım’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki bat-ım ‘batma, batım’ sözcüğü -l fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

77. Soru

Orhun Türkçesine ait yo?aşur- ‘karşılıklı kışkırtmak’ sözcüğündeki işteşlik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yo?aşur- ‘karşılıklı kışkırtmak’ sözcüğündeki işteşlik eki -ş- ekidir.

78. Soru

Orhun Türkçesindeki erdem ‘erdem, yiğitlik, cesaret’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki er+dem ‘erdem, yiğitlik, cesaret’ sözcüğü +dem addan ad yapma ekiyle türetilmiştir.

79. Soru

Orhun Türkçesine ait bedizet- ‘resim ve heykellerle süsletmek’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait bediz+e-t- ‘resim ve heykellerle süsletmek’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki +e- ekidir.

80. Soru

Orhun Türkçesine ait odgur- ‘uyandırmak’ sözcüğündeki /gur/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait od-gur- ‘uyandırmak’ sözcüğündeki -gur- eki fiilden fiil yapma ekidir.

81. Soru

Orhun Türkçesindeki iç+ik- ‘içeri girmek; tabi olmak, bağımlı olmak’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki iç+ik- ‘içeri girmek; tabi olmak, bağımlı olmak’ sözcüğü +ik- isimden fiil yapma ekiyle türemiştir.

82. Soru

Orhun Türkçesindeki azkıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki az+kıña ‘azıcık, pek az’ sözcüğü +kıña addan ad yapma ekiyle türemiştir.

83. Soru

Orhun Türkçesindeki tükel ‘tamam, bütün’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tüke-l ‘tamam, bütün’ sözcüğü -l fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

84. Soru

Orhun Türkçesine ait kod- ‘koymak, bırakmak’ sözcüğündeki /d/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ko-d- ‘koymak, bırakmak’ sözcüğündeki -d- eki fiilden fiil yapma ekidir.

85. Soru

Orhun Türkçesine ait tegiş ‘(düşmanla) temas, çatışma’ sözcüğündeki /iş/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tegiş ‘(düşmanla) temas, çatışma’ sözcüğündeki -(i)ş eki fiilden isim yapma ekidir.

86. Soru

Orhun Türkçesinde ettirgenlik ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ettirgenlik ekleri -gUr-, -(X)t-, -tUr-, -tXz-, -(X)z- şeklindedir.

87. Soru

Orhun Türkçesindeki tapa ‘-a doğru’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki tapa ‘-a doğru’ sözcüğü zarf yapan -a ekiyle türemiştir.

88. Soru

Orhun Türkçesindeki bilge ‘akıllı’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki bil-ge ‘akıllı’ sözcüğü -ge fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

89. Soru

Orhun Türkçesine ait urugsırat- ‘dölsüz bırakmak’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait urug+sıra-t- ‘dölsüz bırakmak’ sözcüğündeki isimden fiil yapma eki -sıra- ekidir.

90. Soru

Orhun Türkçesindeki yelme ‘keşif müfrezesi’ sözcüğü hangi ekle türemiştir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yel-me ‘keşif müfrezesi’ sözcüğü -me fiilden isim yapma ekiyle türemiştir.

91. Soru

Orhun Türkçesine ait begiçim ‘beyciğim’ sözcüğündeki türetim eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait beg+iç+im ‘beyciğim’ sözcüğündeki türetim eki, +iç addan ad yapma ekidir.

92. Soru

Orhun Türkçesine ait tamgaçı ‘mühürdar’ sözcüğündeki fiilden isim yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tam-ga+çı ‘mühürdar’ sözcüğündeki fiilden isim yapma eki -ga ekidir.

93. Soru

Orhun Türkçesine ait boguzlan- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki addan eylem yapma eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait boguz+la-n- ‘boğazlanmak’ sözcüğündeki addan eylem yapma eki +la- ekidir.

94. Soru

Orhun Türkçesine ait tutuz- ‘tutturmak, yakalatmak’ sözcüğündeki /z/ eki ne ekidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait tutuz- ‘tutturmak, yakalatmak’ sözcüğündeki -(u)z- eki fiilden fiil yapma ekidir.

95. Soru

Orhun Türkçesinin ne zaman yazıya geçirildiği düşünülmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesi günümüzden yaklaşık 13 yüzyıl önce yazıya geçirilmiştir.

96. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünlü (vokal) vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde Türkiye Türkçesinde olduğu gibi sekiz ünlü (vokal)
bulunmaktadır.

97. Soru

Türk dilinin ve ait olduğu dil ailesinin en tipik özelliği nedir?

Cevap

Türk dilinin ve ait olduğu dil ailesinin en tipik özelliği ünlü uyumudur. Büyük ünlü uyumu dediğimiz artlık-önlük uyumu (kalınlık-incelik uyumu = dil benzeşmesi = assimilation palatale) Orhun Türkçesinde vardır.

98. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen eklerin başlıcaları hangileridir?

Cevap

Tamlayan durumu eki ve 3.tekil kişi iyelik ekidir.

99. Soru

Orhun Türkçesinde kaç ünsüz (konsol) bulunur?

Cevap

Orhun Türkçesinde 17 ünsüz harf bulunur.

100. Soru

Bugün Türkiye Türkçesinde söz başında /d/’li ve /g/’li söylediğimiz Türkçe kökenli tüm sözler Orhun Türkçesinde nasıl dile getirilir?

Cevap

Bu tür sözler Orhun Türkçesinde de /t/’li ve /k/’li başlar.

101. Soru

Türkiye Türkçesinde /v/ ile başlayan üç sözcük Orhun Türkçesinde ne ile başlar?

Cevap

Türkiye Türkçesinde /v/ ile başlayan üç sözcük Orhun Türkçesinde /b/’lidir.

102. Soru

Orhun Türkçesindeki söz başı ünsüzler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki söz başı ünsüzler “b-,ç-,k-,s-,t-,y-“dir.

103. Soru

Orhun Türkçesinde ünsüz fonemler boğumlama yerlerine göre ne şekilde gruplanır? 

Cevap

Orhun Türkçesinde ünsüz fonemler boğumlama yerlerine göre “dudak ünsüzleri”, “diş ve diş eti ünsüzleri”, “ön damak ünsüzleri”, “art damak ünsüzleri” şeklinde gruplanır. 

104. Soru

Türkçedeki katı, ölü, sarı, arı gibi birde fazla heceli sözcükler Orhun Türkçesinde nasıl kullanılır? 

Cevap

Orhun Türkçesinde bu sözcüklerin sonunada /g/ kullanılır. Katıg, ölüg, sarıg, arıg… gibi.

105. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ünsüzler arasında nöbetleşme vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde k-g, ç-c, b-v, n(kuyruklu)-g, ç-s ünzüleri arasında nöbetleşme vardır.

106. Soru

Orhun Türkçesindeki agıt sözcüğünün anlamı nedir?

Cevap

Dağa çıkartmak, sürmek anlamları taşır.

107. Soru

Orhun Türkçesi “kod” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Koymak, bırakmak anlamlarına gelir.

108. Soru

Orhun Türkçesi “kalı” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Artık, kalıntı anlamlarına gelmektedir.

109. Soru

Orhun Türkçesi “erig” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Erişilen yer anlamına gelir.

110. Soru

Orhun Türkçesi “yaylag” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Yaz geçirilecek yer anlamına gelmektedir.

111. Soru

Orhun Türkçesi “buyruk” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Kumandan anlamına gelmektedir.

112. Soru

Orhun Türkçesi “kergek” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Gerek, gerekli olan, yok olan anlamına gelir.

113. Soru

Orhun Türkçesi “közünük” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Çadır penceresi anlamına gelmektedir.

114. Soru

Orhun Türkçesi “tükel” sözcüğü ne anlama gelmektedir?

Cevap

Tamam, bütün anlamına gelmektedir.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.