Açıköğretim Ders Notları

Orhon Türkçesi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Orhon Türkçesi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Orhun Türkçesi Grameri Iı: İsim-Zamir-Zarf-Sontakı-Bağlaç-Edat

1. Soru

Orhun Türkçesindeki yön gösterme (direktif) ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yön gösterme (direktif) ekleri +gArU, +?ArU, +ArU ve +rA ekleridir.


2. Soru

Orhun Türkçesine ait keli?ünüm ‘gelinlerim’ sözcüğünde hangi sözcük gövdesine hangi çokluk eki getirilmiştir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait keli?ünüm ‘gelinlerim’ sözcüğünde kelin ‘gelin’ isim gövdesine +gün çokluk eki getirilmiştir.


3. Soru

Orhun Türkçesinde iyelik ekli gövdeler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde iyelik ekli gövdeler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki +(I)n ekidir.


4. Soru

Orhun Türkçesinde yalın hâldeki isimler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın hâldeki isimler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki +(X)g ekidir.


5. Soru

Orhun Türkçesine ait oglanım ‘oğullarım’ sözcüğündeki çokluk eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait og(u)l+an+ım ‘oğullarım’ sözcüğündeki çokluk eki +an ekidir.


6. Soru

Orhun Türkçesinde ‘10.000’ sayısı için kullanılan sözcük nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘10.000’ sayısı için kullanılan sözcük ‘tümen’ sözcüğüdür.


7. Soru

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) ekinin ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmesi hangi lehçe grubuyla paralellik göstermektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) ekinin ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmesi Oğuz lehçesiyle paralellik göstermektedir. Ek diğer Türk lehçelerinde ünsüzle biten kelimelere de +nI? olarak eklenmektedir.


8. Soru

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk ekinin /n/ ile biten isimlere ulandığı birkaç örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk ekinin /n/ ile biten isimlere ulandığı tigit ‘prensler’


9. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen iyelik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen iyelik eki, 3. tekil ve çoğul kişi iyelik eki olarak kullanılan +(s)I ekidir. Ekin yalnızca düz ünlülü biçimleri vardır.


10. Soru

Orhun Türkçesinde 1. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 1. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki +ArU ekidir.


11. Soru

Orhun Türkçesinde belirtme (yükleme, akuzatif) durumu kaç çeşittir?

Cevap

Orhun Türkçesinde belirtme (yükleme, akuzatif) durumu +(X)g, +(I)n, +nI olmak üzere üç çeşittir.


12. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğü bağlayan +lI … +lI ekine bir durum eki gelmesi gerektiğinde ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğü bağlayan +lI … +lI ekine bir durum eki gelmesi gerektiğinde, bu durum eki yalnızca ikinci ismin üzerine eklenir.


13. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna giren iyelik ekleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna giren iyelik ekleri, 2. tekil ve çoğul kişi iyelik ekleridir.


14. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük hangi ek ile bağlanır?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI … +lI eki ile bağlanır.


15. Soru

Orhun Türkçesinde yönelme (verme-bulunma, datif) durumu kaç çeşittir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yönelme (verme-bulunma, datif) durumu +kA, +?A, +A olmak üzere üç çeşittir.


16. Soru

Orhun Türkçesinde kişi ve akrabalık isimlerinde görülen çokluk eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kişi ve akrabalık isimlerinde görülen çokluk eki +lAr ekidir.


17. Soru

Orhun Türkçesindeki çokluk (topluluk) ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki çokluk (topluluk) ekleri +lAr, +gUn, +An, +(X)t’tır.


18. Soru

Orhun Türkçesinde 18 sayısı nasıl ifade edilmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 18 sayısı ‘sekiz yegirmi’ şeklinde ifade edilmektedir.


19. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğün +lI … +lI ekiyle bağlandığı birkaç örnek verebilir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğün +lI … +lI ekiyle bağlandığı tün+li kün+li ‘gece ve gündüz’ ve beg+li bodun+lı+g ‘beyleri ve boyları’ örneklerini bulmak mümkündür.


20. Soru

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki ünlüyle ve ünsüzle biten sözcüklere ne şekilde gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmektedir.


21. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ö?dün kagangaru sü yorılım ‘ = ‘(biz) doğuya, Hakan’a doğru orduyla yürüyelim’ cümlesinde hangi sözcük yer zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ö?dün kagangaru sü yorılım ‘(biz) doğuya, Hakan’a doğru orduyla yürüyelim’ cümlesinde+dün ekiyle türemiş ö?+dün sözcüğü bir yer zarfıdır.


22. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durum nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durum eksizdir. Gövde ile bir ve aynıdır.


23. Soru

Orhun Türkçesinde olağan yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde olağan yönelme (vermebulunma, datif) durumu eki +kA ekidir. Yönelme durumu çoğunlukla bu ekle yapılır.


24. Soru

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumu eki hangi seslerden sonra +tA biçiminde gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumu eki /r, l, n/ seslerinden sonra +tA biçiminde gelmektedir.


25. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durumdaki isim gövdelerine ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durumdaki isim gövdelerine ulanan yön gösterme (direktif) eki +gArU ekidir.


26. Soru

Orhun Türkçesinde +A yönelme durum eki hangi durumlarda kullanılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A yönelme durum eki kimi zaman teklik 1. ve 2. kişi iyelik eklerinden sonra kullanılmaktadır.


27. Soru

Orhun Türkçesinde ses uyumları açısından tamlayan (ilgi, genitif) ekinin durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki kalınlık-incelik uyumuna uymakta; ancak düzlükyuvarlaklık uyumuna girmemektedir.


28. Soru

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk eki -n ile biten isimlere ulandığında ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk eki /n/ ile biten isimlere ulandığında /n/ sesi düşer.


29. Soru

Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar hangi sözcük kullanılarak yapılmaktadır?

Cevap

Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar, sayı adından sonra ‘artukı’ sözcüğünün kullanılmasıyla yapılmaktadır: otuz artukı sekiz = 38.


30. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘inim köl tegin birle sözleşdimiz’ = ‘erkek kardeşim Prens Köl ile konuştuk’ cümlesinde hangi sözcük sontakıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait inim köl tegin birle sözleşdimiz’ = ‘erkek kardeşim Prens Köl ile konuştuk’ cümlesinde ‘birle’ sözcüğü sontakıdır.


31. Soru

Orhun Türkçesinde üçüncü tekil kişi iyelik ekinden sonra gelen yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde üçüncü tekil kişi iyelik ekinden sonra gelen yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki +?A ekidir.


32. Soru

Orhun Türkçesinde 3. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 3. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki +?ArU ekidir.


33. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bir yegirmi’ sayı sözcüğünün karşılığı hangi sayıdır?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bir yegirmi’ sayı sözcüğünün karşılığı ‘11’ sayısıdır.


34. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘taşra yorıyur tiyin kü eşidip …’ = ‘dışarıya gidiyor diye haber alıp…’ cümlesinde hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait taş+ra yorıyur tiyin kü eşidip …“dışarıya gidiyor diye haber alıp…’ cümlesindeki taş+ra sözcüğünde +ra yön gösterme (direktif) eki kullanılmıştır.


35. Soru

Orhun Türkçesinde miktar zarfı olarak kullanılan sözcükler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde miktar zarfı olarak ança ‘o kadar, onca’, kop ‘hep, tümüyle’, bunça ‘bu kadar, bunca’, sansız ‘sayısız’, üküş ‘çok’, antag ‘o kadar’, ne? ‘hiç’, idi ‘hiç’, kalısız ‘eksiksiz, pek çok’, kergeksiz ‘gereğinden çok’, nençe ‘nice, ne çok’ sözcükleri kullanılır.


36. Soru

Orhun Türkçesine ait toruk bukalı semiz bukalı ‘zayıf boğalar ve semiz boğalar’ öbeğinde hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait toruk buka+lı semiz buka+lı ‘zayıf boğalar ve semiz boğalar’ öbeğinde +lı…+lı birliktelik (bağlama) durum eki kullanılmıştır.


37. Soru

Orhun Türkçesindeki pekiştirme edatı nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök sözcüğüdür.


38. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘kaganı ölti, buyrukı begleri yeme ölti’ = ‘Hakanları öldü, kumandanları, beyleri de öldü’ cümlesinde hangi sontakı kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kaganı ölti, buyrukı begleri yeme ölti ‘Hakanları öldü, kumandanları, beyleri de öldü’ cümlesinde ‘yeme’ sontakısı kullanılmıştır.


39. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ol yılkıg alıp igittim’ = ‘o at sürülerini alıp besledim’ cümlesinde hangi belirtme durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ol yılkı+g alıp igittim ‘o at sürülerini alıp besledim’ cümlesinde yalın adlardan sonra gelen +g belirtme durum eki kullanılmıştır.


40. Soru

Orhun Türkçesinde kişi zamirlerinde b- > m- değişiminin yazıtlara göre durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde Tonyukuk yazıtında b-’li biçimler, Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtlarında ise m-’li şekil kullanılmıştır.


41. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘kışın kıtan tapa süledim’ = ‘kışın Hıtay’a doğru sefer ettim’ cümlesinde hangi sözcük zaman zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kışın kıtan tapa süledim ‘kışın Hıtay’a doğru sefer ettim’ cümlesinde kışın ‘kışın’ sözcüğü bir zaman zarfıdır.


42. Soru

Orhun Türkçesine ait kan+ı+n öltürdümüz ‘kağanlarını öldürdük’ cümlesinde hangi durum ekleri kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kan+ı+n öltürdümüz ‘kağanlarını öldürdük’ cümlesinde +ı 3.tekil/çoğul kişi iyelik eki ve +n iyelik eklerinden sonra gelen belirtme durumu eki kullanılmıştır.


43. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘il tutsıkı?ın bunta urtum’ = ‘(senin) devlet tutacağını buraya kazıdım’ cümlesinde geçen iyelik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait il tutsıkı?ın bunta urtum ‘(senin) devlet tutacağını buraya kazıdım’ cümlesinde geçen iyelik eki, tut-sık+ı?+ın sözcüğündeki +ı? ikinci tekil kişi iyelik ekidir.


44. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘edgüti eşid katıgdı tı?la’ = ‘iyice işit, sıkıca dinle’ cümlesinde hangi sözcükler tarz zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait edgüti eşid katıgdı tı?la ‘iyice işit, sıkıca dinle’ cümlesinde edgü+ti ve katıg+dı sözcükleri tarz zarfıdır.


45. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘birye tabgaçıg ö?re kıtañıg yırya oguzug üküş ök ölürti’ = ‘güneyde Çinlileri, doğuda Kıtayları, kuzeyde Oğuzları pek çok öldürdü” cümlesinde pekiştirme edatı hangi sözcüktür?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ‘birye tabgaçıg ö?re kıtañıg yırya oguzug üküş ök ölürti’ = ‘güneyde Çinlileri, doğuda Kıtayları, kuzeyde Oğuzları pek çok öldürdü” cümlesinde pekiştirme edatı ‘ök’ sözcüğüdür.


46. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘altun kümüş kergeksiz kelürti’ = ‘altın (ve) gümüş, gereğinden çok getirdi’ cümlesinde hangi sözcük miktar zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait altun kümüş kergeksiz kelürti ‘altın (ve) gümüş, gereğinden çok getirdi’ cümlesinde ‘kergeksiz’ sözcüğü bir miktar zarfıdır.


47. Soru

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları hangi ekle yapılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır.


48. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +çA eşitlik durumu ekini almış ança ‘öyle, öylece’, +DI ekini almış edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ ve +(X)n araç durum ekini almış yadagın ‘yayan, yaya olarak’ gibi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmıştır.


49. Soru

Orhun Türkçesindeki yan cümle bağlaçları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yan cümle bağlaçları ‘tiyin’ ve ‘tip’ sözcükleridir.


50. Soru

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak kullanılan sözcükler nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak azu ‘veya, yoksa, yahut’, takı ‘ve, dahi’, ulayu ‘ve’, yeme ‘ve, dahi, … da’, yan cümle bağlacı olarak tiyin ‘diye, için’ ve tip ‘diye’ sözleri kullanılır.


51. Soru

Orhun Türkçesinde ‘katlama sayıları’ yapılmasını sağlayan sözcükler nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘katlama sayıları’ yapılmasını sağlayan sözcükler ‘kata’ ve ‘yolı’dır.


52. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘anta kisre inisi eçisin teg kılınmaduk erinç’ = ‘ondan sonra erkek kardeşleri ağabeyleri gibi yaratılmamış şüphesiz’ cümlesinde ‘teg’ sontakısı hangi ad durum ekiyle birlikte kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait anta kisre inisi eçisin teg kılınmaduk erinç ‘ondan sonra erkek kardeşleri ağabeyleri gibi yaratılmamış şüphesiz’ cümlesinde ‘teg’ sontakısı, kendisinden önce gelen eçi+si+n sözcüğünün sonunda yer alan +n belirtme durumu ekiyle birlikte kullanılmıştır.


53. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bu’ ve ‘ol’ işaret zamirlerinin işlevi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bu’ ve ‘ol’ işaret zamirleri, cümle içinde yer alışlarına göre işaret zamiri, işaret sıfatı ve yüklem bağlayıcı olurlar.


54. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde kün ‘gün’, tün ‘gece’, küntüz ‘gündüz’, amtı ‘şimdi’ ve araç durumu ekini almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’, yayın ‘yazın’, küzün ‘güzün’ gibi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılmıştır.


55. Soru

Orhun Türkçesinde kaç işaret zamiri vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde iki işaret zamiri vardır: bu, ol.


56. Soru

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök ünlüyle biten bir sözcüğe eklendiğinde ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök ünlü ile biten bir sözcüğe ulandığında ok/ök edatının başındaki ünlü düşer: ölürteçi-k.


57. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘üze kök te?ri asra yagız yer kılındukta’ = ‘yukarıda mavi gök, aşağıda kara toprak yaratıldığında …’ cümlesinde +A ekiyle türetilmiş olan yer zarfı hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait üze kök te?ri asra yagız yer kılındukta ‘yukarıda mavi gök, aşağıda kara toprak yaratıldığında …’ cümlesinde +A ekiyle türetilmiş olan yer zarfı üz+e sözcüğüdür.


58. Soru

Orhun Türkçesinde ‘ikinci’ anlamındaki sıra sayısı hangi ekle yapılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘ikinci’ anlamındaki sıra sayısı +nti ekiyle yapılmıştır.


59. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bir tümen artukı yeti bi?’ ifadesi hangi sayıya karºılık gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bir tümen artukı yeti bi?’ ifadesi ‘bir tümen = 10 bin’ + ‘yeti bi? = 7 bin’ sayılarının toplamı olan 17 bin sayısına karşılık gelmektedir.


60. Soru

Orhun Türkçesinde ‘birinci’ ve ‘ikinci’ dışındaki sıra sayıları hangi ekle yapılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘birinci’ ve ‘ikinci’ dışındaki sıra sayıları +(X)nç ekiyle yapılmaktadır.


61. Soru

Orhun Türkçesinde kişi zamirlerinde görülen b- > m- değişiminin durumu zamirler dışındaki sözcüklerde nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde “sıkıntı” anlamındaki sözcük, KT’de bu? şeklinde, aynı sözcüğün ek almış şekilleri BK’de bu?sız ‘dertsiz’, T’de bu?ad- ‘bunalmak’ olarak geçmektedir. Yine ‘binmek’, ‘bin (1000)’ ve ‘ebedi’ anlamlarındaki sözcükler üç büyük yazıtta da b-’lidir: bin-; bi?; be?gü.


62. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘temir kapıgka tegi süledim’ = ‘Demir Kapı’ya kadar asker sevk ettim’ cümlesinde ‘tegi’ edatıyla birlikte hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait temir kapıgka tegi süledim ‘Demir Kapı’ya kadar asker sevk ettim’ cümlesinde ‘tegi’ edatıyla birlikte +ka yönelme durum eki kullanılmıştır.


63. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘usın sü?ügün açdımız’ = ‘uykularını mızrakla açtık’ cümlesinde araç ekini almış sözcük hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait usın sü?ügün açdımız ‘uykularını mızrak ile açtık’ cümlesinde araç ekini almış sözcük sü?üg+ün ‘mızrak ile’ sözcüğüdür.


64. Soru

Orhun Türkçesinde yönelme durumuyla kullanılan sontakı hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yönelme durumuyla kullanılan sontakı tegi sözcüğüdür.


65. Soru

Orhun Türkçesindeki kişi zamirlerinde b- > m- değişimi neden olmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde b- ile başlayan sözcüklerde genizsi bir ses olan /n/ ve /?/ bulunması, söz başında b- > m- değişimine neden olmaktadır.


66. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durumla kullanılan sontakılar hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durumla kullanılan sontakılar ara, birle, kudı, sayu, tapa, teg, üçün, üze olarak sıralanabilir.


67. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sontakılar kullanılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ara ‘arasında’, birle ‘ile, ile birlikte’, sayu ‘her’, kisre ‘sonra’, kudı ‘aşağı, (bir ırmağın aşağı mecrası) boyunca’, teg ‘gibi’, ötrü ‘sonra’, tapa ‘-a doğru, yönünde’, üçün ‘için’, üze ‘üzerine, üzerinde’, tegi ‘kadar’, adın ‘başka’, ö?i ‘ayrı, başka’ gibi sontakılar kullanılır.


68. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘yeme tarkınç ol’ = ‘yine daralmıştır (huzursuzdur)’ cümlesindeki ‘ol’ sözcüğünün işlevi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yeme tarkınç ol ‘yine daralmıştır (huzursuzdur)’ cümlesindeki ol işaret zamirinin ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu görülmektedir.


69. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ilgerü şantu? yazıka tegi süledim’ = ‘doğuda Şantung ovasına kadar sefer ettim’ cümlesinde ‘tegi’ sontakısı hangi ad durum ekiyle birlikte kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ilgerü şantu? yazıka tegi süledim ‘doğuda Şantung ovasına kadar sefer ettim’ cümlesinde ‘tegi’ sontakısı +ka yönelme durum ekiyle birlikte kullanılmıştır.


70. Soru

Orhun Türkçesine ait atıg ıka bayu ertimiz ‘atları ağaçlara bağlıyorduk’ cümlesinde hangi durum ekleri kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait at+ıg ı+ka bayu ertimiz ‘atları ağaçlara bağlıyorduk’ cümlesinde +ıg belirtme ve +ka yönelme durum ekleri kullanılmıştır.


71. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘anta kisre inisi kagan bolmış erinç oglıtı kagan bolmış erinç’ = ‘ondan sonra erkek kardeşleri kağan olmuşlar şüphesiz, oğlanları kağan olmuşlar şüphesiz’ cümlesinde olasılık edatı hangi sözcüktür?

Cevap

Orhun Türkçesine ait anta kisre inisi kagan bolmış erinç oglıtı kagan bolmış erinç ‘ondan sonra erkek kardeşleri kağan olmuşlar şüphesiz, oğlanları kağan olmuşlar şüphesiz’ cümlesinde olasılık edatı ‘erinç’ sözcüğüdür.


72. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘eki otuz yaşıma tabgaç tapa süledim’ = ‘yirmi iki yaşımda Çin’e doğru sefer ettim’ cümlesinde hangi sözcük sontakıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait eki otuz yaşıma tabgaç tapa süledim ‘yirmi iki yaşımda Çin’e doğru sefer ettim’ cümlesinde ‘tapa’ sözcüğü sontakıdır.


73. Soru

Orhun Türkçesinde ‘ol’ işaret zamirinin 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu durum hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ol işaret zamirinin ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu görülmektedir.


74. Soru

Orhun Türkçesindeki olasılık edatı nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki olasılık edatı, Türkçeye ‘herhalde, muhakkak, şüphesiz ki’ olarak çevrilen ve kuvvetli bir olasılık bildiren ‘erinç’ edatıdır. Bu edat çoğunlukla -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır.


75. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ekleri almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA eklerini almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılmaktadır.


76. Soru

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar kisre, üze, ötrü olarak sıralanabilir.


77. Soru

“+An” Orhun Türkçesinde ne anlama gelir?

Cevap

er+en BK G1 ‘adamlar’ ogl+an+ım BK K1 ‘oğullarım’ < ogul+an: Orhun Türkçesinde çokluk ekidir.


78. Soru

“+gUn” Orhun Türkçesinde fonksiyonu nedir?

Cevap

Topluluk isimleri yapar.


79. Soru

“+lAr”ın Orhun Türkçesindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kiúi ve akrabalk isimlerinde görülen topluluk ekidir.


80. Soru

“+(X)m” ekinin Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

1. tekil, iyelik ekidir.


81. Soru

“+(X)mXz” ekinin Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

1. çoğul iyelik ekidir.


82. Soru

Orhun Türkçesinde ayn yap ve görevde iki sözcük nasıl bağlanır?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI eki ile bağlanır.


83. Soru

“+nı” eki Orhun dilinde hangi durumlarda kullanılır?

Cevap

Çok seyrek kullanılan bir ektir. Yalın durumdaki isimlere ulanan bu ek ile belirli nesne durumu yaplır.


84. Soru

“+kA” eki Orhun dilinde hangi durumlarda kullanılır?

Cevap

Yönelme durumu çoğunlukla bu ek ile yapılır.


85. Soru

“+gArU” hangi durumda kullanılır?

Cevap

Yalın durumdaki isim gövdelerine yön gösterme direktifi olarak ulanır.


86. Soru

“(ok/ök )”ün Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edat ok/ök ile yapılır. ok/ök edat ile bir
zamir, bir zarf ya da bir eylem pekiştirilir.


87. Soru

(erinç)”in Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Türkçeye “herhalde, muhakkak, şüphesiz ki” olarak çevrilen ve kuvvetli bir
olasılık bildiren edattır. Çoğunlukla -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır.


88. Soru

“(tiyin, tip)” Orhun dilinde ne amaçla kullanılır?

Cevap

Yan cümle bağlacıdır.


89. Soru

“azu” Orhun dilinde ne anlama gelen bağlaçtır?

Cevap

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak azu ‘veya, yoksa, yahut’, tak ‘ve, dahi’,
ulayu ‘ve’, yeme ‘ve, dahi, … da’, anlamlarında kullanılır.


90. Soru

Sontakı nedir?

Cevap

İsim, isim soylu sözler ve sıfat-fiilerden sonra gelerek bağlı olduğu bu türden sözler ile cümlenin öteki öğeleri arasında zaman, mekân, yön, tarz, benzerlik, başkalk vb. gibi bakımlardan çeşitli ilgiler kuran sözcüklere sontakı denir.


91. Soru

Orhun Türkçesinde hangi miktar zarfları kullanılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde miktar zarf olarak şu sözcükler kullanılır: ança ‘o kadar, onca’, kop ‘hep, tümüyle’, bunça ‘bu kadar, bunca’, sansız ‘sayısız’, üküş ‘çok’, antag ‘o kadar’, ne? ‘hiç’, idi ‘hiç’, kalısız ‘eksiksiz, pek çok’, kergeksiz ‘gere÷inden çok’, nençe ‘nice, ne çok’.


92. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan tarz zarfları hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde +çA eşitlik durumu ekini almış ança ‘öyle, öylece’, +DI
ekini almış edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ ve +(X)n araç
durum ekini almış yadagın ‘yayan, yaya olarak’ gibi sözcükler tarz zarf olarak
kullanılmıştır.


93. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan zaman zarfları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kün ‘gün’, tün ‘gece’, küntüz ‘gündüz’, amtı ‘şimdi’ ve araç
durumu ekini almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’, yayın ‘yazın’, küzün ‘güzün’ gibi
sözcükler zaman zarf olarak kullanılır.


94. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan yer zarfları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA eklerini almış sözcükler yer zarf olarak kullanılır.


95. Soru

Orhun Türkçesindeki işaret zamirleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde iki işaret zamiri vardır: bu, ol. Bunlar, cümle içinde yer
alışlarına göre işaret zamiri, işaret sıfatı ve yüklem bağlaycı olurlar.


96. Soru

“+(s)I ” Orhun Türkçesindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

3. tekil ve çoğul iyelik eki olarak kullanılır.


1. Soru

Orhun Türkçesindeki yön gösterme (direktif) ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yön gösterme (direktif) ekleri +gArU, +?ArU, +ArU ve +rA ekleridir.

2. Soru

Orhun Türkçesine ait keli?ünüm ‘gelinlerim’ sözcüğünde hangi sözcük gövdesine hangi çokluk eki getirilmiştir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait keli?ünüm ‘gelinlerim’ sözcüğünde kelin ‘gelin’ isim gövdesine +gün çokluk eki getirilmiştir.

3. Soru

Orhun Türkçesinde iyelik ekli gövdeler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde iyelik ekli gövdeler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki +(I)n ekidir.

4. Soru

Orhun Türkçesinde yalın hâldeki isimler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın hâldeki isimler üzerine gelen belirtme (yükleme, akuzatif) eki +(X)g ekidir.

5. Soru

Orhun Türkçesine ait oglanım ‘oğullarım’ sözcüğündeki çokluk eki nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait og(u)l+an+ım ‘oğullarım’ sözcüğündeki çokluk eki +an ekidir.

6. Soru

Orhun Türkçesinde ‘10.000’ sayısı için kullanılan sözcük nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘10.000’ sayısı için kullanılan sözcük ‘tümen’ sözcüğüdür.

7. Soru

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) ekinin ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmesi hangi lehçe grubuyla paralellik göstermektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) ekinin ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmesi Oğuz lehçesiyle paralellik göstermektedir. Ek diğer Türk lehçelerinde ünsüzle biten kelimelere de +nI? olarak eklenmektedir.

8. Soru

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk ekinin /n/ ile biten isimlere ulandığı birkaç örnek verir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk ekinin /n/ ile biten isimlere ulandığı tigit ‘prensler’

9. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen iyelik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen iyelik eki, 3. tekil ve çoğul kişi iyelik eki olarak kullanılan +(s)I ekidir. Ekin yalnızca düz ünlülü biçimleri vardır.

10. Soru

Orhun Türkçesinde 1. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 1. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki +ArU ekidir.

11. Soru

Orhun Türkçesinde belirtme (yükleme, akuzatif) durumu kaç çeşittir?

Cevap

Orhun Türkçesinde belirtme (yükleme, akuzatif) durumu +(X)g, +(I)n, +nI olmak üzere üç çeşittir.

12. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğü bağlayan +lI … +lI ekine bir durum eki gelmesi gerektiğinde ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğü bağlayan +lI … +lI ekine bir durum eki gelmesi gerektiğinde, bu durum eki yalnızca ikinci ismin üzerine eklenir.

13. Soru

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna giren iyelik ekleri hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde düzlük-yuvarlaklık uyumuna giren iyelik ekleri, 2. tekil ve çoğul kişi iyelik ekleridir.

14. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük hangi ek ile bağlanır?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI … +lI eki ile bağlanır.

15. Soru

Orhun Türkçesinde yönelme (verme-bulunma, datif) durumu kaç çeşittir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yönelme (verme-bulunma, datif) durumu +kA, +?A, +A olmak üzere üç çeşittir.

16. Soru

Orhun Türkçesinde kişi ve akrabalık isimlerinde görülen çokluk eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kişi ve akrabalık isimlerinde görülen çokluk eki +lAr ekidir.

17. Soru

Orhun Türkçesindeki çokluk (topluluk) ekleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki çokluk (topluluk) ekleri +lAr, +gUn, +An, +(X)t’tır.

18. Soru

Orhun Türkçesinde 18 sayısı nasıl ifade edilmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 18 sayısı ‘sekiz yegirmi’ şeklinde ifade edilmektedir.

19. Soru

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğün +lI … +lI ekiyle bağlandığı birkaç örnek verebilir misiniz?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcüğün +lI … +lI ekiyle bağlandığı tün+li kün+li ‘gece ve gündüz’ ve beg+li bodun+lı+g ‘beyleri ve boyları’ örneklerini bulmak mümkündür.

20. Soru

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki ünlüyle ve ünsüzle biten sözcüklere ne şekilde gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki ünsüzle biten kelimelere +I?, ünlüyle biten kelimelere +nI? biçiminde gelmektedir.

21. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ö?dün kagangaru sü yorılım ‘ = ‘(biz) doğuya, Hakan’a doğru orduyla yürüyelim’ cümlesinde hangi sözcük yer zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ö?dün kagangaru sü yorılım ‘(biz) doğuya, Hakan’a doğru orduyla yürüyelim’ cümlesinde+dün ekiyle türemiş ö?+dün sözcüğü bir yer zarfıdır.

22. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durum nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durum eksizdir. Gövde ile bir ve aynıdır.

23. Soru

Orhun Türkçesinde olağan yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde olağan yönelme (vermebulunma, datif) durumu eki +kA ekidir. Yönelme durumu çoğunlukla bu ekle yapılır.

24. Soru

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumu eki hangi seslerden sonra +tA biçiminde gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumu eki /r, l, n/ seslerinden sonra +tA biçiminde gelmektedir.

25. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durumdaki isim gövdelerine ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durumdaki isim gövdelerine ulanan yön gösterme (direktif) eki +gArU ekidir.

26. Soru

Orhun Türkçesinde +A yönelme durum eki hangi durumlarda kullanılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A yönelme durum eki kimi zaman teklik 1. ve 2. kişi iyelik eklerinden sonra kullanılmaktadır.

27. Soru

Orhun Türkçesinde ses uyumları açısından tamlayan (ilgi, genitif) ekinin durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde tamlayan (ilgi, genitif) eki kalınlık-incelik uyumuna uymakta; ancak düzlükyuvarlaklık uyumuna girmemektedir.

28. Soru

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk eki -n ile biten isimlere ulandığında ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde +(X)t çokluk eki /n/ ile biten isimlere ulandığında /n/ sesi düşer.

29. Soru

Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar hangi sözcük kullanılarak yapılmaktadır?

Cevap

Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar, sayı adından sonra ‘artukı’ sözcüğünün kullanılmasıyla yapılmaktadır: otuz artukı sekiz = 38.

30. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘inim köl tegin birle sözleşdimiz’ = ‘erkek kardeşim Prens Köl ile konuştuk’ cümlesinde hangi sözcük sontakıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait inim köl tegin birle sözleşdimiz’ = ‘erkek kardeşim Prens Köl ile konuştuk’ cümlesinde ‘birle’ sözcüğü sontakıdır.

31. Soru

Orhun Türkçesinde üçüncü tekil kişi iyelik ekinden sonra gelen yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde üçüncü tekil kişi iyelik ekinden sonra gelen yönelme (verme-bulunma, datif) durumu eki +?A ekidir.

32. Soru

Orhun Türkçesinde 3. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde 3. tekil kişi iyelik ekinden sonra ulanan yön gösterme (direktif) eki +?ArU ekidir.

33. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bir yegirmi’ sayı sözcüğünün karşılığı hangi sayıdır?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bir yegirmi’ sayı sözcüğünün karşılığı ‘11’ sayısıdır.

34. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘taşra yorıyur tiyin kü eşidip …’ = ‘dışarıya gidiyor diye haber alıp…’ cümlesinde hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait taş+ra yorıyur tiyin kü eşidip …“dışarıya gidiyor diye haber alıp…’ cümlesindeki taş+ra sözcüğünde +ra yön gösterme (direktif) eki kullanılmıştır.

35. Soru

Orhun Türkçesinde miktar zarfı olarak kullanılan sözcükler hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde miktar zarfı olarak ança ‘o kadar, onca’, kop ‘hep, tümüyle’, bunça ‘bu kadar, bunca’, sansız ‘sayısız’, üküş ‘çok’, antag ‘o kadar’, ne? ‘hiç’, idi ‘hiç’, kalısız ‘eksiksiz, pek çok’, kergeksiz ‘gereğinden çok’, nençe ‘nice, ne çok’ sözcükleri kullanılır.

36. Soru

Orhun Türkçesine ait toruk bukalı semiz bukalı ‘zayıf boğalar ve semiz boğalar’ öbeğinde hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait toruk buka+lı semiz buka+lı ‘zayıf boğalar ve semiz boğalar’ öbeğinde +lı…+lı birliktelik (bağlama) durum eki kullanılmıştır.

37. Soru

Orhun Türkçesindeki pekiştirme edatı nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök sözcüğüdür.

38. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘kaganı ölti, buyrukı begleri yeme ölti’ = ‘Hakanları öldü, kumandanları, beyleri de öldü’ cümlesinde hangi sontakı kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kaganı ölti, buyrukı begleri yeme ölti ‘Hakanları öldü, kumandanları, beyleri de öldü’ cümlesinde ‘yeme’ sontakısı kullanılmıştır.

39. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ol yılkıg alıp igittim’ = ‘o at sürülerini alıp besledim’ cümlesinde hangi belirtme durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ol yılkı+g alıp igittim ‘o at sürülerini alıp besledim’ cümlesinde yalın adlardan sonra gelen +g belirtme durum eki kullanılmıştır.

40. Soru

Orhun Türkçesinde kişi zamirlerinde b- > m- değişiminin yazıtlara göre durumu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde Tonyukuk yazıtında b-’li biçimler, Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtlarında ise m-’li şekil kullanılmıştır.

41. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘kışın kıtan tapa süledim’ = ‘kışın Hıtay’a doğru sefer ettim’ cümlesinde hangi sözcük zaman zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kışın kıtan tapa süledim ‘kışın Hıtay’a doğru sefer ettim’ cümlesinde kışın ‘kışın’ sözcüğü bir zaman zarfıdır.

42. Soru

Orhun Türkçesine ait kan+ı+n öltürdümüz ‘kağanlarını öldürdük’ cümlesinde hangi durum ekleri kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait kan+ı+n öltürdümüz ‘kağanlarını öldürdük’ cümlesinde +ı 3.tekil/çoğul kişi iyelik eki ve +n iyelik eklerinden sonra gelen belirtme durumu eki kullanılmıştır.

43. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘il tutsıkı?ın bunta urtum’ = ‘(senin) devlet tutacağını buraya kazıdım’ cümlesinde geçen iyelik eki hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait il tutsıkı?ın bunta urtum ‘(senin) devlet tutacağını buraya kazıdım’ cümlesinde geçen iyelik eki, tut-sık+ı?+ın sözcüğündeki +ı? ikinci tekil kişi iyelik ekidir.

44. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘edgüti eşid katıgdı tı?la’ = ‘iyice işit, sıkıca dinle’ cümlesinde hangi sözcükler tarz zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait edgüti eşid katıgdı tı?la ‘iyice işit, sıkıca dinle’ cümlesinde edgü+ti ve katıg+dı sözcükleri tarz zarfıdır.

45. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘birye tabgaçıg ö?re kıtañıg yırya oguzug üküş ök ölürti’ = ‘güneyde Çinlileri, doğuda Kıtayları, kuzeyde Oğuzları pek çok öldürdü” cümlesinde pekiştirme edatı hangi sözcüktür?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ‘birye tabgaçıg ö?re kıtañıg yırya oguzug üküş ök ölürti’ = ‘güneyde Çinlileri, doğuda Kıtayları, kuzeyde Oğuzları pek çok öldürdü” cümlesinde pekiştirme edatı ‘ök’ sözcüğüdür.

46. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘altun kümüş kergeksiz kelürti’ = ‘altın (ve) gümüş, gereğinden çok getirdi’ cümlesinde hangi sözcük miktar zarfıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait altun kümüş kergeksiz kelürti ‘altın (ve) gümüş, gereğinden çok getirdi’ cümlesinde ‘kergeksiz’ sözcüğü bir miktar zarfıdır.

47. Soru

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları hangi ekle yapılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır.

48. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +çA eşitlik durumu ekini almış ança ‘öyle, öylece’, +DI ekini almış edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ ve +(X)n araç durum ekini almış yadagın ‘yayan, yaya olarak’ gibi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmıştır.

49. Soru

Orhun Türkçesindeki yan cümle bağlaçları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki yan cümle bağlaçları ‘tiyin’ ve ‘tip’ sözcükleridir.

50. Soru

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak kullanılan sözcükler nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak azu ‘veya, yoksa, yahut’, takı ‘ve, dahi’, ulayu ‘ve’, yeme ‘ve, dahi, … da’, yan cümle bağlacı olarak tiyin ‘diye, için’ ve tip ‘diye’ sözleri kullanılır.

51. Soru

Orhun Türkçesinde ‘katlama sayıları’ yapılmasını sağlayan sözcükler nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘katlama sayıları’ yapılmasını sağlayan sözcükler ‘kata’ ve ‘yolı’dır.

52. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘anta kisre inisi eçisin teg kılınmaduk erinç’ = ‘ondan sonra erkek kardeşleri ağabeyleri gibi yaratılmamış şüphesiz’ cümlesinde ‘teg’ sontakısı hangi ad durum ekiyle birlikte kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait anta kisre inisi eçisin teg kılınmaduk erinç ‘ondan sonra erkek kardeşleri ağabeyleri gibi yaratılmamış şüphesiz’ cümlesinde ‘teg’ sontakısı, kendisinden önce gelen eçi+si+n sözcüğünün sonunda yer alan +n belirtme durumu ekiyle birlikte kullanılmıştır.

53. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bu’ ve ‘ol’ işaret zamirlerinin işlevi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bu’ ve ‘ol’ işaret zamirleri, cümle içinde yer alışlarına göre işaret zamiri, işaret sıfatı ve yüklem bağlayıcı olurlar.

54. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde kün ‘gün’, tün ‘gece’, küntüz ‘gündüz’, amtı ‘şimdi’ ve araç durumu ekini almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’, yayın ‘yazın’, küzün ‘güzün’ gibi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılmıştır.

55. Soru

Orhun Türkçesinde kaç işaret zamiri vardır?

Cevap

Orhun Türkçesinde iki işaret zamiri vardır: bu, ol.

56. Soru

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök ünlüyle biten bir sözcüğe eklendiğinde ne olur?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök ünlü ile biten bir sözcüğe ulandığında ok/ök edatının başındaki ünlü düşer: ölürteçi-k.

57. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘üze kök te?ri asra yagız yer kılındukta’ = ‘yukarıda mavi gök, aşağıda kara toprak yaratıldığında …’ cümlesinde +A ekiyle türetilmiş olan yer zarfı hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait üze kök te?ri asra yagız yer kılındukta ‘yukarıda mavi gök, aşağıda kara toprak yaratıldığında …’ cümlesinde +A ekiyle türetilmiş olan yer zarfı üz+e sözcüğüdür.

58. Soru

Orhun Türkçesinde ‘ikinci’ anlamındaki sıra sayısı hangi ekle yapılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘ikinci’ anlamındaki sıra sayısı +nti ekiyle yapılmıştır.

59. Soru

Orhun Türkçesindeki ‘bir tümen artukı yeti bi?’ ifadesi hangi sayıya karºılık gelmektedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki ‘bir tümen artukı yeti bi?’ ifadesi ‘bir tümen = 10 bin’ + ‘yeti bi? = 7 bin’ sayılarının toplamı olan 17 bin sayısına karşılık gelmektedir.

60. Soru

Orhun Türkçesinde ‘birinci’ ve ‘ikinci’ dışındaki sıra sayıları hangi ekle yapılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ‘birinci’ ve ‘ikinci’ dışındaki sıra sayıları +(X)nç ekiyle yapılmaktadır.

61. Soru

Orhun Türkçesinde kişi zamirlerinde görülen b- > m- değişiminin durumu zamirler dışındaki sözcüklerde nasıldır?

Cevap

Orhun Türkçesinde “sıkıntı” anlamındaki sözcük, KT’de bu? şeklinde, aynı sözcüğün ek almış şekilleri BK’de bu?sız ‘dertsiz’, T’de bu?ad- ‘bunalmak’ olarak geçmektedir. Yine ‘binmek’, ‘bin (1000)’ ve ‘ebedi’ anlamlarındaki sözcükler üç büyük yazıtta da b-’lidir: bin-; bi?; be?gü.

62. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘temir kapıgka tegi süledim’ = ‘Demir Kapı’ya kadar asker sevk ettim’ cümlesinde ‘tegi’ edatıyla birlikte hangi durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait temir kapıgka tegi süledim ‘Demir Kapı’ya kadar asker sevk ettim’ cümlesinde ‘tegi’ edatıyla birlikte +ka yönelme durum eki kullanılmıştır.

63. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘usın sü?ügün açdımız’ = ‘uykularını mızrakla açtık’ cümlesinde araç ekini almış sözcük hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait usın sü?ügün açdımız ‘uykularını mızrak ile açtık’ cümlesinde araç ekini almış sözcük sü?üg+ün ‘mızrak ile’ sözcüğüdür.

64. Soru

Orhun Türkçesinde yönelme durumuyla kullanılan sontakı hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yönelme durumuyla kullanılan sontakı tegi sözcüğüdür.

65. Soru

Orhun Türkçesindeki kişi zamirlerinde b- > m- değişimi neden olmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde b- ile başlayan sözcüklerde genizsi bir ses olan /n/ ve /?/ bulunması, söz başında b- > m- değişimine neden olmaktadır.

66. Soru

Orhun Türkçesinde yalın durumla kullanılan sontakılar hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde yalın durumla kullanılan sontakılar ara, birle, kudı, sayu, tapa, teg, üçün, üze olarak sıralanabilir.

67. Soru

Orhun Türkçesinde hangi sontakılar kullanılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde ara ‘arasında’, birle ‘ile, ile birlikte’, sayu ‘her’, kisre ‘sonra’, kudı ‘aşağı, (bir ırmağın aşağı mecrası) boyunca’, teg ‘gibi’, ötrü ‘sonra’, tapa ‘-a doğru, yönünde’, üçün ‘için’, üze ‘üzerine, üzerinde’, tegi ‘kadar’, adın ‘başka’, ö?i ‘ayrı, başka’ gibi sontakılar kullanılır.

68. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘yeme tarkınç ol’ = ‘yine daralmıştır (huzursuzdur)’ cümlesindeki ‘ol’ sözcüğünün işlevi nedir?

Cevap

Orhun Türkçesine ait yeme tarkınç ol ‘yine daralmıştır (huzursuzdur)’ cümlesindeki ol işaret zamirinin ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu görülmektedir.

69. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘ilgerü şantu? yazıka tegi süledim’ = ‘doğuda Şantung ovasına kadar sefer ettim’ cümlesinde ‘tegi’ sontakısı hangi ad durum ekiyle birlikte kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait ilgerü şantu? yazıka tegi süledim ‘doğuda Şantung ovasına kadar sefer ettim’ cümlesinde ‘tegi’ sontakısı +ka yönelme durum ekiyle birlikte kullanılmıştır.

70. Soru

Orhun Türkçesine ait atıg ıka bayu ertimiz ‘atları ağaçlara bağlıyorduk’ cümlesinde hangi durum ekleri kullanılmıştır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait at+ıg ı+ka bayu ertimiz ‘atları ağaçlara bağlıyorduk’ cümlesinde +ıg belirtme ve +ka yönelme durum ekleri kullanılmıştır.

71. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘anta kisre inisi kagan bolmış erinç oglıtı kagan bolmış erinç’ = ‘ondan sonra erkek kardeşleri kağan olmuşlar şüphesiz, oğlanları kağan olmuşlar şüphesiz’ cümlesinde olasılık edatı hangi sözcüktür?

Cevap

Orhun Türkçesine ait anta kisre inisi kagan bolmış erinç oglıtı kagan bolmış erinç ‘ondan sonra erkek kardeşleri kağan olmuşlar şüphesiz, oğlanları kağan olmuşlar şüphesiz’ cümlesinde olasılık edatı ‘erinç’ sözcüğüdür.

72. Soru

Orhun Türkçesine ait ‘eki otuz yaşıma tabgaç tapa süledim’ = ‘yirmi iki yaşımda Çin’e doğru sefer ettim’ cümlesinde hangi sözcük sontakıdır?

Cevap

Orhun Türkçesine ait eki otuz yaşıma tabgaç tapa süledim ‘yirmi iki yaşımda Çin’e doğru sefer ettim’ cümlesinde ‘tapa’ sözcüğü sontakıdır.

73. Soru

Orhun Türkçesinde ‘ol’ işaret zamirinin 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu durum hangisidir?

Cevap

Orhun Türkçesinde ol işaret zamirinin ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil kişi eki işleyişinde olduğu görülmektedir.

74. Soru

Orhun Türkçesindeki olasılık edatı nedir?

Cevap

Orhun Türkçesindeki olasılık edatı, Türkçeye ‘herhalde, muhakkak, şüphesiz ki’ olarak çevrilen ve kuvvetli bir olasılık bildiren ‘erinç’ edatıdır. Bu edat çoğunlukla -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır.

75. Soru

Orhun Türkçesinde hangi ekleri almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılmaktadır?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA eklerini almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılmaktadır.

76. Soru

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar kisre, üze, ötrü olarak sıralanabilir.

77. Soru

“+An” Orhun Türkçesinde ne anlama gelir?

Cevap

er+en BK G1 ‘adamlar’ ogl+an+ım BK K1 ‘oğullarım’ < ogul+an: Orhun Türkçesinde çokluk ekidir.

78. Soru

“+gUn” Orhun Türkçesinde fonksiyonu nedir?

Cevap

Topluluk isimleri yapar.

79. Soru

“+lAr”ın Orhun Türkçesindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kiúi ve akrabalk isimlerinde görülen topluluk ekidir.

80. Soru

“+(X)m” ekinin Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

1. tekil, iyelik ekidir.

81. Soru

“+(X)mXz” ekinin Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

1. çoğul iyelik ekidir.

82. Soru

Orhun Türkçesinde ayn yap ve görevde iki sözcük nasıl bağlanır?

Cevap

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI eki ile bağlanır.

83. Soru

“+nı” eki Orhun dilinde hangi durumlarda kullanılır?

Cevap

Çok seyrek kullanılan bir ektir. Yalın durumdaki isimlere ulanan bu ek ile belirli nesne durumu yaplır.

84. Soru

“+kA” eki Orhun dilinde hangi durumlarda kullanılır?

Cevap

Yönelme durumu çoğunlukla bu ek ile yapılır.

85. Soru

“+gArU” hangi durumda kullanılır?

Cevap

Yalın durumdaki isim gövdelerine yön gösterme direktifi olarak ulanır.

86. Soru

“(ok/ök )”ün Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Orhun Türkçesinde pekiştirme edat ok/ök ile yapılır. ok/ök edat ile bir
zamir, bir zarf ya da bir eylem pekiştirilir.

87. Soru

(erinç)”in Orhun dilindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

Türkçeye “herhalde, muhakkak, şüphesiz ki” olarak çevrilen ve kuvvetli bir
olasılık bildiren edattır. Çoğunlukla -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır.

88. Soru

“(tiyin, tip)” Orhun dilinde ne amaçla kullanılır?

Cevap

Yan cümle bağlacıdır.

89. Soru

“azu” Orhun dilinde ne anlama gelen bağlaçtır?

Cevap

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak azu ‘veya, yoksa, yahut’, tak ‘ve, dahi’,
ulayu ‘ve’, yeme ‘ve, dahi, … da’, anlamlarında kullanılır.

90. Soru

Sontakı nedir?

Cevap

İsim, isim soylu sözler ve sıfat-fiilerden sonra gelerek bağlı olduğu bu türden sözler ile cümlenin öteki öğeleri arasında zaman, mekân, yön, tarz, benzerlik, başkalk vb. gibi bakımlardan çeşitli ilgiler kuran sözcüklere sontakı denir.

91. Soru

Orhun Türkçesinde hangi miktar zarfları kullanılır?

Cevap

Orhun Türkçesinde miktar zarf olarak şu sözcükler kullanılır: ança ‘o kadar, onca’, kop ‘hep, tümüyle’, bunça ‘bu kadar, bunca’, sansız ‘sayısız’, üküş ‘çok’, antag ‘o kadar’, ne? ‘hiç’, idi ‘hiç’, kalısız ‘eksiksiz, pek çok’, kergeksiz ‘gere÷inden çok’, nençe ‘nice, ne çok’.

92. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan tarz zarfları hangileridir?

Cevap

Orhun Türkçesinde +çA eşitlik durumu ekini almış ança ‘öyle, öylece’, +DI
ekini almış edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ ve +(X)n araç
durum ekini almış yadagın ‘yayan, yaya olarak’ gibi sözcükler tarz zarf olarak
kullanılmıştır.

93. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan zaman zarfları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde kün ‘gün’, tün ‘gece’, küntüz ‘gündüz’, amtı ‘şimdi’ ve araç
durumu ekini almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’, yayın ‘yazın’, küzün ‘güzün’ gibi
sözcükler zaman zarf olarak kullanılır.

94. Soru

Orhun Türkçesinde kullanılan yer zarfları nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA eklerini almış sözcükler yer zarf olarak kullanılır.

95. Soru

Orhun Türkçesindeki işaret zamirleri nelerdir?

Cevap

Orhun Türkçesinde iki işaret zamiri vardır: bu, ol. Bunlar, cümle içinde yer
alışlarına göre işaret zamiri, işaret sıfatı ve yüklem bağlaycı olurlar.

96. Soru

“+(s)I ” Orhun Türkçesindeki fonksiyonu nedir?

Cevap

3. tekil ve çoğul iyelik eki olarak kullanılır.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.