Açıköğretim Ders Notları

Tarih Metodu Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Tarih Metodu Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Ortaçağ Tarihi Araştırmalarına Giriş

1. Soru

Ortaçağ Tarihinin kaynak dilleri nelerdir?

Cevap

Ortaçağ Tarihinin kaynak dili Arapça ve Farsça’dır.


2. Soru

Ortaçağ tarihini araştıran bir tarihçide olması gereken en önemli özellik nedir?

Cevap

Tarihçinin pek çok dili bilmesi, özellikle ilgi duyduğu devrin kaynak diline mutlaka vâkıf olması gerekir.


3. Soru

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklargenel nitelikli hangi eserlerde incelenmiştir?

Cevap

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget ve Cl. Cahen tarafından hazırlanan genel nitelikli şu iki çalışmada incelenmiştir: J. Sauvaget, Introduction to the History of theMuslim East, ed. Cl. Cahen, Los Angeles 1965 (Farsça tercümesi: Medhal-i târîh-i şark-i İslâmî, Farsça terc. Nûş Aferîn Ensârî, Tahran 1366/1987); Cl. Cahen, Introduction a l’histoire du Monde Musulman Médiéval VIIe XVe siècle, Paris 1982(Farsça tercümesi: Der-âmed-i ber-târîh-i İslâm der-kurûn-i vustâ, Farsça terc.Esedullâh ‘Alevî, Meşhed 1370/1991).


4. Soru

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar iki ciltlik hangi eserde toplanmıştır?

Cevap

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci baskı: Berlin 1958; üçüncü baskı: Leiden 1983).


5. Soru

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki çalışma hangisidir?

Cevap

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki şu çalışmaya müracaat edilebilir: Theodore Besterman, A World Bibliography of Oriental Bibliographies, (Yayınlayan: J. D. Pearson), Totowa 1975.


6. Soru

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesihangi çalışmada toplanmıştır?

Cevap

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesi şu çalışmada toplanmıştır: James Douglas Pearson – Julia F. Ashon, Index Islamicus 1906-1955, Cambridge 1958; J. D. Pearson, Index Islamicus, Supplement, 1956-1960,Cambridge 1962; Wolfgang H. Behn, Index Islamicus, 1665-1905, Millersville1989, s. 865. Bu çalışma düzenli olarak yayınlanmaya devam etmektedir.


7. Soru

Yazmalar, hangi konularda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir?

Cevap

Yazmalar, ihtiva ettikleri önemli tarihî bilgilerin yanı sıra, zaman zaman müellif, müstensih, ithaf edildikleri kimseler hakkında içerdiği bilgiler ve telif edildikleri coğrafî muhitin kültürel özellikleri gibi pek çok farklı konuda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir.


8. Soru

Bugün dünyada yaklaşık olarak kaç cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir?

Cevap

Bugün dünyada yaklaşık bir milyon cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir.


9. Soru

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde hangi eserler son derece önemlidir?

Cevap

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde şair, edip, âlim ve fakîhlerin biyogafilerini ihtiva eden eserler son derece önemlidir.


10. Soru

Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacı için sözlüğün önemi nedir?

Cevap

Sözlükler, araştırma alanı her ne olursa olsun, sosyal bilimler araştırmacılarının en çok müracaat ettiği eserler arasında yer alır. Özellikle, kendisi için Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacının, çalıştığı konu ile ilgili pek çok farklı sözlüğe müracaat etmesi zaruridir.


11. Soru

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü hangisidir?

Cevap

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür.


12. Soru

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri hangileridir?

Cevap

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri arasında şunlar sayılabilir: Martti Räsänen, Versuch einesetymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki 1969; II: Wortregister,haz. István Keckskeméti, Helsinki 1971; Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972; V. M. Nadelyaev – D. M.Nasilov – E. R. Tanişev – A. M. fiçerbak, Drevnetürkskiy slovar’, Leningrad 1969; E.V. Sevortyan, Etimologiçeskiy slovar’ Tyurkskih yazıkov. Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na bukvı glasnıye, I-VII, Moskova 1974 – (bu eser müellifin vefatından sonra talebeleri tarafından devam ettirilmiştir); Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999.


13. Soru

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının bugünkü tespiti neden oldukça güçtür?

Cevap

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının doğru okunuşunun ve bugünkü yerlerinin tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse yer adlarının zamanla değişikliğe uğraması veya tamamen yok olması nedeniyle oldukça güçtür.


14. Soru

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için hangi esere müracaat edilmelidir?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için Yâkût el-Hamevî (öl. 1229) tarafından ansiklopedik bir tarzda kaleme alınan Mu’cemu’l-buldân isimli esere müracaat etmek gerekecektir.


15. Soru

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespitinin zaman zaman oldukça güç olmasının sebebi nedir?

Cevap

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse müelliflerin yaptığı tahrifattan dolayı zaman zaman oldukça zordur.


16. Soru

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma hangisidir?

Cevap

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma, Leone Caetani ve Giuseppi Gabrieli tarafından yayınlanmıştır: Onomasticon Arabicum, I-II, Roma 1915.


17. Soru

Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ile ilgili başvurmaları gereken kaynaklar hangileridir?

Cevap

Hükümdar ve hanedan üyelerinin şecerelerini gösteren jeneoloji kitapları, araştırma alanları her ne olursa olsun, tarihçilerin daima ellerinin altında bulunması gereken eserler arasında yer alır. Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ve hanedan üyeleri arasındaki akrabalık ilişkileriyle ilgili jeneoloji kitaplarına başvurmaları gerekmektedir.


18. Soru

Jeneoloji kitap müelliflerine başlıca kimler örnek olarak verilebilir?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasıyla ilgili başlıca jeneoloji kitapları arasında Stanley Lane-Poole, Halil Edhem [Eldem], Eduard von Zambaur, Clifford Edmund Bosworth ve Yılmaz Öztuna gibi araştırmacıların eserlerini saymak mümkündür.


19. Soru

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda hangi takvim kullanılmıştır?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda umumiyetle hicrî takvim kullanılmıştır.


20. Soru

Takvîm-i Celâlîya’yı hangi hükümdar hazırlatmıştır?

Cevap

İslâm dünyasında Selçuklular zamanında hicrî takvimin yanında, Sultan Melikşâh (1072-1092)’ın emriyle, sultanın Celâlu’d-dîn lakabından dolayı Takvîm-i Celâlîya da adından dolayı Takvîm-i Melikîdiye anılan yeni bir takvim hazırlanmıştır.


1. Soru

Ortaçağ Tarihinin kaynak dilleri nelerdir?

Cevap

Ortaçağ Tarihinin kaynak dili Arapça ve Farsça’dır.

2. Soru

Ortaçağ tarihini araştıran bir tarihçide olması gereken en önemli özellik nedir?

Cevap

Tarihçinin pek çok dili bilmesi, özellikle ilgi duyduğu devrin kaynak diline mutlaka vâkıf olması gerekir.

3. Soru

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklargenel nitelikli hangi eserlerde incelenmiştir?

Cevap

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget ve Cl. Cahen tarafından hazırlanan genel nitelikli şu iki çalışmada incelenmiştir: J. Sauvaget, Introduction to the History of theMuslim East, ed. Cl. Cahen, Los Angeles 1965 (Farsça tercümesi: Medhal-i târîh-i şark-i İslâmî, Farsça terc. Nûş Aferîn Ensârî, Tahran 1366/1987); Cl. Cahen, Introduction a l’histoire du Monde Musulman Médiéval VIIe XVe siècle, Paris 1982(Farsça tercümesi: Der-âmed-i ber-târîh-i İslâm der-kurûn-i vustâ, Farsça terc.Esedullâh ‘Alevî, Meşhed 1370/1991).

4. Soru

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar iki ciltlik hangi eserde toplanmıştır?

Cevap

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci baskı: Berlin 1958; üçüncü baskı: Leiden 1983).

5. Soru

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki çalışma hangisidir?

Cevap

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki şu çalışmaya müracaat edilebilir: Theodore Besterman, A World Bibliography of Oriental Bibliographies, (Yayınlayan: J. D. Pearson), Totowa 1975.

6. Soru

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesihangi çalışmada toplanmıştır?

Cevap

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesi şu çalışmada toplanmıştır: James Douglas Pearson – Julia F. Ashon, Index Islamicus 1906-1955, Cambridge 1958; J. D. Pearson, Index Islamicus, Supplement, 1956-1960,Cambridge 1962; Wolfgang H. Behn, Index Islamicus, 1665-1905, Millersville1989, s. 865. Bu çalışma düzenli olarak yayınlanmaya devam etmektedir.

7. Soru

Yazmalar, hangi konularda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir?

Cevap

Yazmalar, ihtiva ettikleri önemli tarihî bilgilerin yanı sıra, zaman zaman müellif, müstensih, ithaf edildikleri kimseler hakkında içerdiği bilgiler ve telif edildikleri coğrafî muhitin kültürel özellikleri gibi pek çok farklı konuda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir.

8. Soru

Bugün dünyada yaklaşık olarak kaç cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir?

Cevap

Bugün dünyada yaklaşık bir milyon cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir.

9. Soru

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde hangi eserler son derece önemlidir?

Cevap

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde şair, edip, âlim ve fakîhlerin biyogafilerini ihtiva eden eserler son derece önemlidir.

10. Soru

Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacı için sözlüğün önemi nedir?

Cevap

Sözlükler, araştırma alanı her ne olursa olsun, sosyal bilimler araştırmacılarının en çok müracaat ettiği eserler arasında yer alır. Özellikle, kendisi için Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacının, çalıştığı konu ile ilgili pek çok farklı sözlüğe müracaat etmesi zaruridir.

11. Soru

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü hangisidir?

Cevap

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür.

12. Soru

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri hangileridir?

Cevap

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri arasında şunlar sayılabilir: Martti Räsänen, Versuch einesetymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki 1969; II: Wortregister,haz. István Keckskeméti, Helsinki 1971; Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972; V. M. Nadelyaev – D. M.Nasilov – E. R. Tanişev – A. M. fiçerbak, Drevnetürkskiy slovar’, Leningrad 1969; E.V. Sevortyan, Etimologiçeskiy slovar’ Tyurkskih yazıkov. Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na bukvı glasnıye, I-VII, Moskova 1974 – (bu eser müellifin vefatından sonra talebeleri tarafından devam ettirilmiştir); Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999.

13. Soru

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının bugünkü tespiti neden oldukça güçtür?

Cevap

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının doğru okunuşunun ve bugünkü yerlerinin tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse yer adlarının zamanla değişikliğe uğraması veya tamamen yok olması nedeniyle oldukça güçtür.

14. Soru

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için hangi esere müracaat edilmelidir?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için Yâkût el-Hamevî (öl. 1229) tarafından ansiklopedik bir tarzda kaleme alınan Mu’cemu’l-buldân isimli esere müracaat etmek gerekecektir.

15. Soru

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespitinin zaman zaman oldukça güç olmasının sebebi nedir?

Cevap

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse müelliflerin yaptığı tahrifattan dolayı zaman zaman oldukça zordur.

16. Soru

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma hangisidir?

Cevap

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma, Leone Caetani ve Giuseppi Gabrieli tarafından yayınlanmıştır: Onomasticon Arabicum, I-II, Roma 1915.

17. Soru

Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ile ilgili başvurmaları gereken kaynaklar hangileridir?

Cevap

Hükümdar ve hanedan üyelerinin şecerelerini gösteren jeneoloji kitapları, araştırma alanları her ne olursa olsun, tarihçilerin daima ellerinin altında bulunması gereken eserler arasında yer alır. Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ve hanedan üyeleri arasındaki akrabalık ilişkileriyle ilgili jeneoloji kitaplarına başvurmaları gerekmektedir.

18. Soru

Jeneoloji kitap müelliflerine başlıca kimler örnek olarak verilebilir?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasıyla ilgili başlıca jeneoloji kitapları arasında Stanley Lane-Poole, Halil Edhem [Eldem], Eduard von Zambaur, Clifford Edmund Bosworth ve Yılmaz Öztuna gibi araştırmacıların eserlerini saymak mümkündür.

19. Soru

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda hangi takvim kullanılmıştır?

Cevap

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda umumiyetle hicrî takvim kullanılmıştır.

20. Soru

Takvîm-i Celâlîya’yı hangi hükümdar hazırlatmıştır?

Cevap

İslâm dünyasında Selçuklular zamanında hicrî takvimin yanında, Sultan Melikşâh (1072-1092)’ın emriyle, sultanın Celâlu’d-dîn lakabından dolayı Takvîm-i Celâlîya da adından dolayı Takvîm-i Melikîdiye anılan yeni bir takvim hazırlanmıştır.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.