Türk İdare Tarihi Dersi 8. Ünite Özet
Cumhuriyet Dönemi’Nde (1923-1960) Yönetim Yapısı
Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Türk İdare Tarihi Dersi 8. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Cumhuriyet Dönemi’Nde (1923-1960) Yönetim Yapısı
Ankara Bu¨rokrasisinin Kurulus¸u
1922 Ankara’sındaki du¨s¸u¨nce yapısı 1839 I·stanbul’da da go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r. Atatu¨rk ve arkadas¸ları gu¨venmedikleriI·stanbul bu¨rokrasisine kars¸ı kendi fikirlerine yakın nesiller yetis¸tirmek ic¸in giris¸imlere bas¸lamıs¸tır.
Osmanlı bu¨rokratlarına kars¸ı duyulan gu¨vensizlik bu giris¸imlere zemin hazırlamıs¸tır. Fakat egˆitim hamlesi uzun do¨neme yayılan bir su¨rec¸ti. Bu giris¸imlerin meyve vermesi uzun su¨rse de 1930’lu yıllardaki ekonomik ve siyasi sıkıntılar ıs¸ıgˆında bu¨rokratikles¸meye zemin olanak sagˆlamıs¸tır. 1930 yılında yapılan sec¸imlerle c¸ok partili do¨neme gec¸is¸ denemesi de bunun sonucuydu.
Kabine Sistemi ve Kabineler
Cumhuriyetin ilk kurumları 2 Mayıs 1920 tarihli kanunla olus¸turulmaya bas¸lanmıs¸tır. On bir kis¸ilik bakanlar kurulu u¨yeleri belirleme yetkisi ise meclise verilmis¸tir. Yapılan oylama sonucunda ise icra vekillerinin de meclisc¸e belirlenmesi uygun go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r.
2 Mayıs 1920 tarihinde olus¸turulan veka^letler s¸u s¸ekildedir:
- S¸eriye ve Evkaf Veka^leti
- Sıhhat ve I·c¸timai Muavenet Veka^leti
- I·ktisat (Ticaret, Sanayi,Ziraat, Orman ve Maadin) Veka^leti
- Maarif Veka^leti
- Nafia Veka^leti
- Da^hiliye(Emniyet-i Umumiye, Posta ve Telgraf) Veka^leti
- Maliye, Ru¨sumat ve Defter-i Hakani Veka^leti
- Adliye ve Mezahip Veka^leti
- Mu¨dafaa-i Milliye Veka^leti
- Hariciye Veka^leti
- Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Veka^leti.
C¸ok partili do¨neme gec¸is¸ su¨recinde o¨nemli kararlardan biri Tu¨rkc¸eles¸tirme hareketidir. Bu kapsamda veka^let, da^hiliye, mu¨dafaa ve mu¨nakalat gibi kelimeler, bakanlık, ic¸is¸leri, savunma ve ulas¸tırma kelimeleriyle degˆis¸tirilmis¸tir.
Ocak 1921 tarihinde hazırlanan Tes¸kilat-ı Esasiye hu¨ku¨mlerince ise monars¸i sisteminden c¸ıkıldıgˆı ayrıca egemenligˆin kayıtsız s¸artsız millete ait oldugˆu vurgulanmıs¸tır. Bunula beraber meclis bas¸kanı ile icra heyeti bas¸kanlıgˆı aynı kis¸ide olacak s¸ekilde anayasa c¸erc¸evesinde du¨zenlemeler yapılmıs¸tır. Bu durum kabine sistemine gec¸is¸ ic¸in ilk adımdır.
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanıyla yo¨netim s¸ekli cumhuriyet, devlet bas¸kanının da cumhurbas¸kanı olması uygun go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r. Buna go¨re meclisin ic¸inden meclis tarafından sec¸ilecek bir cumhurbas¸kanı, cumhurbas¸kanı tarafından sec¸ilecek bas¸vekil ve bas¸vekilce sec¸ilecek vekiller heyetiyle kabine sistemine kesin s¸ekilde gec¸ilmis¸tir.
Cumhuriyet Bu¨rokrasisinin Yapı Tas¸ları
Reis-i Cumhur (Cumhurbas¸kanı) : 1924 tarihli anayasaya go¨re cumhurbas¸kanı milletin reisi ve gerek go¨rdu¨gˆu¨nde Meclis ve Bakanlar Kurulu bas¸kanıdır. Meclis tarafından sec¸ilen cumhurbas¸kanı bir sec¸im do¨neminden sonra go¨rev su¨resi bittigˆinde kendisi uygun go¨rdu¨gˆu¨ takdirde go¨revine devam edebilirdi. Yurtdıs¸ı go¨rev veya hastalık durumlarında ise meclis bas¸kanı bu makama veka^let edebilmekteydi. Ayrıca cumhurbas¸kanının fahri meclis bas¸kanlıgˆı yetkisi de bulunmaktaydı.
I·cra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) : TBMM’nin ilk icraatlarından biri Bakanlar Kurulu’nu tes¸kilat yapısına da^hil etmek olmus¸tur. 1924 Anayasasında yer alan gu¨c¸ler ayrılıgˆı ilkesinin gerc¸ekles¸tirmesi ic¸in atılmıs¸ ilk adımdır.I·lk defa II. Mahmud do¨neminde kullanılmıs¸tır. Bakanlar kurulundaki vekillere veka^let/bakanlıgˆı bas¸vekil vermekte ve egˆer gerekli go¨ru¨rse bu go¨revi kendisi u¨stlenebilmekteydi.
Bas¸vekil (Bas¸bakan) ve Vekiller (Bakanlar) : Vekiller, Bakanlar Kurulu ve hu¨ku¨metten sorumlu olan bas¸bakandır. Protokol sırası cumhurbas¸kanından sonra gelmektedir.
Vekiller ise bas¸bakanın teklifi, cumhurbas¸kanının onayı ve TBMM’nin gu¨venoyu ile sorumluluklarını yerine getiren siyasi bir organdı.
13 Eylu¨l 1946 tarihli ve 4951 sayılı yasayla bakanlıkların kurulus¸ ve tes¸kilatlanma s¸emalarına ilis¸kin hu¨ku¨mler belirlenmis¸tir. Bakanlık kurulus¸u ic¸in ise bas¸vekil o¨nerisi ve cumhurbas¸kanının onayı gerekmekteydi.
Mu¨stes¸ar Vekillerden sonra en bu¨yu¨k idari amir mu¨stes¸ardır. Fakat vekil yardımcısı olarak go¨ru¨lu¨rlerdi c¸u¨nku¨ herhangi bir go¨rev tanımı bulunmamaktaydı. Vekilin icra ve denetleme gibi yetkilerini kullanarak yardımcılık go¨revini u¨stlenir ve tes¸kilat ic¸indeki haberles¸me agˆını yo¨netirdi.
Cumhuriyetin ilk do¨nemlerinde her vekile bir mu¨stes¸ar du¨s¸mekteydi fakat siyasi durum ve ehemmiyete go¨re daha sonra bu sayı artabilmekteydi.
S¸ura-yı Devlet (Danıs¸tay) : Tanzimat do¨neminde kurulsa da 4 Temmuz 1921 tarih ve 131 numaralı kanunla tes¸kilat yapısına katılmıs¸tır. 7 Kasım 1931 ve 1938 tarihlerinde c¸ıkarılan yasalarla eksiklikleri giderilerek sisteme da^hil edilmis¸tir.
Yeni S¸ura-yı Devleti eski yapısından farklı kılan ise idari tes¸kilat ve kanun hazırlama konularında yetkilerinin daraltılmıs¸ olmasıdır. Bu yetkiler yerine ise idari yargı alanındaki sorunlara ve sıkıs¸ıklıklara c¸o¨zu¨m bulması beklenmis¸tir.
Divan-ı Muhasebat (Sayıs¸tay) : I·lk kurulus¸u 1862 yılına dayanmaktadır. Milli Mu¨cadelede kapatılmıs¸ ve Cumhuriyet do¨neminde 364 sayılı yasayla TBMM tabi bir kurum olarak tekrar kurulmus¸tur. Daire reisleri, u¨yeler ve savcılardan olus¸maktadır.
Bir birinci reis, u¨c¸ ikinci reis ve sekiz u¨yeden olus¸an yapı TBMM adına devletin gelir ve giderlerinin denetimini yapmakla go¨revlendirilmis¸tir. Bu kapsamda baktıgˆımızda sorumlulukları idari ve yargı is¸leviyle birles¸tirilmis¸tir.
Cumhuriyet Memuru
II. Mes¸rutiyet do¨neminde memurlar, memurların talepleri ve memuriyetin niteligˆini arttırmak ic¸in o¨nerilerden bulunmus¸lardır.
1926 yılında 788 sayılı Memurin Kanunu yayınlanmıs¸tır. Bu kanunla memurların maas¸ dıs¸ındaki tu¨m hakları belirtilmis¸ ve do¨rt sene yu¨ru¨rlu¨kte kalmıs¸tır. Kanundaki maas¸ du¨zenlemesinin eksikligˆi 1927 Maas¸ Kanunu ve 1929 Barem Yasası ile giderilmis¸tir.
Kamu Yo¨neticilerinin Yetis¸tirilmesi : Osmanlı devletinin u¨st du¨zey devlet memuru yetis¸tirme sistemi 17. Yu¨zyıl itibariyle bozulmaya ve is¸levini kaybetmeye bas¸lamıs¸tır. Bu ihtiyacın kars¸ılanması ic¸in Tanzimat do¨neminde batı tipi okullar kurulmus¸tur. 1859 yılında kurulan Mu¨lkiye bunlardan biridir. Ayrıca maliye, nafia, posta ve telgraf, orman nezareti gibi kurumlar personellerini egˆitmek ic¸in yurt dıs¸ından uzman getirtip bu¨tc¸elerinin bir kısmını buna ayırmıs¸tır.
Cumhuriyet do¨neminde 1924 yılında Mu¨lkiye mu¨fredat ve amac¸ları go¨zden gec¸irilmis¸ ve adı 1938 yılında Siyasal Bilgiler Okulu olarak degˆis¸tirilmis¸tir. 1952 yılında Birles¸mis¸ Milletler ve Tu¨rk Hu¨ku¨meti arasında imzalan bir protokolle Tu¨rkiye ve Orta Dogˆu Amme I·daresi Enstitu¨su¨ (TODAI·E) kurulmus¸tur. TODAI·E kurulus¸ amacı olarak kamu yo¨netiminin disiplin haline gelis¸i ve mevcut anlayıs¸ın degˆis¸mesini esas almaktadır.
Cumhuriyet Tas¸rası
Osmanlı do¨neminde tas¸raya ilis¸kin son du¨zenleme 1913 Kanunudur. Bu konuyla ilgi son du¨zenleme 1949 yılında yapılmıs¸ 5442 sayılı yasayla yapılmıs¸tır.
Tas¸ra tes¸kilatı cogˆrafi kos¸ullar, ekonomik durum ve kamu yo¨netimi ilkeleri ıs¸ıgˆında tasnif edilmis¸tir. Yasada yer alan ilk madde il birimini esas almıs¸ ve illerin ilc¸elere, ilc¸elerinde bucaklara ayrılacagˆını belirtmis¸tir.
I·l ve ilc¸elerin kurulup kaldırılması ise yasalar ıs¸ıgˆında ic¸is¸leri bakanlıgˆının teklifi ve cumhurbas¸kanının onayına bırakılmıs¸tır.
Ko¨y Kanunu – Reaya’dan Efendiligˆe : 1913 yılında Osmanlı Vilayeti kavramı tu¨zel kis¸ilik kazanmıs¸tır. 1924 tarih ve 442 sayılı yasayla ise ko¨y kavramına do¨nu¨s¸mu¨s¸tu¨r. Ko¨ylerde sec¸me hakkına sahip tu¨m ko¨ylu¨ler ko¨y dernegˆi ve onların sec¸ecegˆi ihtiyar meclisine katılabilmekteydi.
1933 yılında ise sec¸me ve sec¸ilme hakkı kadınları da kapsayacak s¸ekilde 18 yas¸ını doldurmak, ko¨yde ikamet etmek ve sabıkası olmamak s¸eklinde degˆis¸tirilmis¸tir.
1984 yılında c¸ıkan 2972 sayılı yasayla I·htiyar Meclisi u¨ye sayısı nu¨fusu binden az olan ko¨ylerde 8, iki bine kadar olan ko¨ylerde 10, iki binden fazla olan ko¨ylere de 12 u¨ye olarak belirlenmis¸tir.
Ko¨ylerden idari unsurlar Muhtar, I·htiyar Heyeti ve Ko¨y Dernegˆidir. Muhtar ko¨ylerde devleti temsil eden tu¨zel kis¸iliktir.
Belediye : 1930 tarihinde yu¨ru¨rlu¨gˆe konulan 1580 sayılı Belediye Yasası kadınları sec¸im su¨recine da^hil edip halkı belediye sistemine da^hil etmeyi hedeflemis¸tir.
1945 yılında Tu¨rk Belediyecilik Dernegˆiyle belediyelerin o¨zerk yapıya kavus¸ması konusunda o¨nemli bir adım atılmıs¸tır.
Belediye mekanizması ic¸indeki uyus¸mazlıkları c¸o¨zmek ic¸in ise il idare kurulu go¨revli kılınmıs¸ ve belediye bas¸kanına direk olarak bagˆlı olan kolluk gu¨cu¨ olan zabıta birimi kurulmus¸tur.
Vilayet (I·l) : Vilayetlerde en u¨st du¨zey sorumlu anayasada belirlendigˆi u¨zere validir. Valiler ic¸ is¸leri bakanının teklifi, Bakanlar Kurulu kararı ve cumhurbas¸kanının onayı ile atanmaktadır.
Valinin sorumlulukları; devlet malını yo¨netmek, mahkemelerde devleti temsil etmek ve adli-askeri kurumlar dıs¸ında kalan devlet dairelerini denetlemektir.
I·lc¸e : I·lc¸e tes¸kilatlarında hu¨ku¨meti temsilen kaymakam bulunmaktadır. Kaymakamlar I·c¸is¸leri Bakanlıgˆı Mu¨du¨rler Encu¨meni (Kurulu) tarafından atanmaktadır.
Valinin sorumlulugˆu altında bulunan kaymakam adli- askeri kurumlar dıs¸ında kalan devlet dairelerini denetleme yetkisine sahiptir.
I·lc¸elerde kaymakam bas¸kanlıgˆında toplanan ilc¸e idare kurulu bulunmaktadır. Burulun u¨yeleri ise s¸unlardır:
- Yazı is¸leri mu¨du¨ru¨
- Sagˆlık ocagˆı hekimi
- I·lc¸e milli egˆitim mu¨du¨ru¨
- Tarım ve ko¨y is¸leri mu¨du¨ru¨
U¨lkemizin cogˆrafi s¸artları ve yerles¸im alanlarının konum ve o¨zellikleri dolayısıyla gelis¸mis¸ olan merkez ilc¸e kavramı bulunmaktadır.
Bucak : 5442 sayılı yasaya go¨re “cogˆrafya, ekonomi, gu¨venlik ve mahalli hizmet” anlamında bagˆlantısı bulunan kasaba ve ko¨yleri temsil eden birimdir. Olus¸turulan bu birimde bucak mu¨du¨ru¨, bucak meclisi ve bucak komisyonu bulunmaktadır. Hu¨ku¨metin temsilcisi ise bucak mu¨du¨ru¨du¨r. Bucak meclisi ise bucagˆa bagˆlı belediye ve ko¨ylerdeki ihtiyar meclislerinden sec¸ilen u¨yelerden olus¸maktadır. Fakat vali veya kaymakam istedigˆi zaman bu meclisin bas¸kanlıgˆını u¨stlenebilmektedir.
Ankara Bu¨rokrasisinin Kurulus¸u
1922 Ankara’sındaki du¨s¸u¨nce yapısı 1839 I·stanbul’da da go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r. Atatu¨rk ve arkadas¸ları gu¨venmedikleriI·stanbul bu¨rokrasisine kars¸ı kendi fikirlerine yakın nesiller yetis¸tirmek ic¸in giris¸imlere bas¸lamıs¸tır.
Osmanlı bu¨rokratlarına kars¸ı duyulan gu¨vensizlik bu giris¸imlere zemin hazırlamıs¸tır. Fakat egˆitim hamlesi uzun do¨neme yayılan bir su¨rec¸ti. Bu giris¸imlerin meyve vermesi uzun su¨rse de 1930’lu yıllardaki ekonomik ve siyasi sıkıntılar ıs¸ıgˆında bu¨rokratikles¸meye zemin olanak sagˆlamıs¸tır. 1930 yılında yapılan sec¸imlerle c¸ok partili do¨neme gec¸is¸ denemesi de bunun sonucuydu.
Kabine Sistemi ve Kabineler
Cumhuriyetin ilk kurumları 2 Mayıs 1920 tarihli kanunla olus¸turulmaya bas¸lanmıs¸tır. On bir kis¸ilik bakanlar kurulu u¨yeleri belirleme yetkisi ise meclise verilmis¸tir. Yapılan oylama sonucunda ise icra vekillerinin de meclisc¸e belirlenmesi uygun go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r.
2 Mayıs 1920 tarihinde olus¸turulan veka^letler s¸u s¸ekildedir:
- S¸eriye ve Evkaf Veka^leti
- Sıhhat ve I·c¸timai Muavenet Veka^leti
- I·ktisat (Ticaret, Sanayi,Ziraat, Orman ve Maadin) Veka^leti
- Maarif Veka^leti
- Nafia Veka^leti
- Da^hiliye(Emniyet-i Umumiye, Posta ve Telgraf) Veka^leti
- Maliye, Ru¨sumat ve Defter-i Hakani Veka^leti
- Adliye ve Mezahip Veka^leti
- Mu¨dafaa-i Milliye Veka^leti
- Hariciye Veka^leti
- Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Veka^leti.
C¸ok partili do¨neme gec¸is¸ su¨recinde o¨nemli kararlardan biri Tu¨rkc¸eles¸tirme hareketidir. Bu kapsamda veka^let, da^hiliye, mu¨dafaa ve mu¨nakalat gibi kelimeler, bakanlık, ic¸is¸leri, savunma ve ulas¸tırma kelimeleriyle degˆis¸tirilmis¸tir.
Ocak 1921 tarihinde hazırlanan Tes¸kilat-ı Esasiye hu¨ku¨mlerince ise monars¸i sisteminden c¸ıkıldıgˆı ayrıca egemenligˆin kayıtsız s¸artsız millete ait oldugˆu vurgulanmıs¸tır. Bunula beraber meclis bas¸kanı ile icra heyeti bas¸kanlıgˆı aynı kis¸ide olacak s¸ekilde anayasa c¸erc¸evesinde du¨zenlemeler yapılmıs¸tır. Bu durum kabine sistemine gec¸is¸ ic¸in ilk adımdır.
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanıyla yo¨netim s¸ekli cumhuriyet, devlet bas¸kanının da cumhurbas¸kanı olması uygun go¨ru¨lmu¨s¸tu¨r. Buna go¨re meclisin ic¸inden meclis tarafından sec¸ilecek bir cumhurbas¸kanı, cumhurbas¸kanı tarafından sec¸ilecek bas¸vekil ve bas¸vekilce sec¸ilecek vekiller heyetiyle kabine sistemine kesin s¸ekilde gec¸ilmis¸tir.
Cumhuriyet Bu¨rokrasisinin Yapı Tas¸ları
Reis-i Cumhur (Cumhurbas¸kanı) : 1924 tarihli anayasaya go¨re cumhurbas¸kanı milletin reisi ve gerek go¨rdu¨gˆu¨nde Meclis ve Bakanlar Kurulu bas¸kanıdır. Meclis tarafından sec¸ilen cumhurbas¸kanı bir sec¸im do¨neminden sonra go¨rev su¨resi bittigˆinde kendisi uygun go¨rdu¨gˆu¨ takdirde go¨revine devam edebilirdi. Yurtdıs¸ı go¨rev veya hastalık durumlarında ise meclis bas¸kanı bu makama veka^let edebilmekteydi. Ayrıca cumhurbas¸kanının fahri meclis bas¸kanlıgˆı yetkisi de bulunmaktaydı.
I·cra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) : TBMM’nin ilk icraatlarından biri Bakanlar Kurulu’nu tes¸kilat yapısına da^hil etmek olmus¸tur. 1924 Anayasasında yer alan gu¨c¸ler ayrılıgˆı ilkesinin gerc¸ekles¸tirmesi ic¸in atılmıs¸ ilk adımdır.I·lk defa II. Mahmud do¨neminde kullanılmıs¸tır. Bakanlar kurulundaki vekillere veka^let/bakanlıgˆı bas¸vekil vermekte ve egˆer gerekli go¨ru¨rse bu go¨revi kendisi u¨stlenebilmekteydi.
Bas¸vekil (Bas¸bakan) ve Vekiller (Bakanlar) : Vekiller, Bakanlar Kurulu ve hu¨ku¨metten sorumlu olan bas¸bakandır. Protokol sırası cumhurbas¸kanından sonra gelmektedir.
Vekiller ise bas¸bakanın teklifi, cumhurbas¸kanının onayı ve TBMM’nin gu¨venoyu ile sorumluluklarını yerine getiren siyasi bir organdı.
13 Eylu¨l 1946 tarihli ve 4951 sayılı yasayla bakanlıkların kurulus¸ ve tes¸kilatlanma s¸emalarına ilis¸kin hu¨ku¨mler belirlenmis¸tir. Bakanlık kurulus¸u ic¸in ise bas¸vekil o¨nerisi ve cumhurbas¸kanının onayı gerekmekteydi.
Mu¨stes¸ar Vekillerden sonra en bu¨yu¨k idari amir mu¨stes¸ardır. Fakat vekil yardımcısı olarak go¨ru¨lu¨rlerdi c¸u¨nku¨ herhangi bir go¨rev tanımı bulunmamaktaydı. Vekilin icra ve denetleme gibi yetkilerini kullanarak yardımcılık go¨revini u¨stlenir ve tes¸kilat ic¸indeki haberles¸me agˆını yo¨netirdi.
Cumhuriyetin ilk do¨nemlerinde her vekile bir mu¨stes¸ar du¨s¸mekteydi fakat siyasi durum ve ehemmiyete go¨re daha sonra bu sayı artabilmekteydi.
S¸ura-yı Devlet (Danıs¸tay) : Tanzimat do¨neminde kurulsa da 4 Temmuz 1921 tarih ve 131 numaralı kanunla tes¸kilat yapısına katılmıs¸tır. 7 Kasım 1931 ve 1938 tarihlerinde c¸ıkarılan yasalarla eksiklikleri giderilerek sisteme da^hil edilmis¸tir.
Yeni S¸ura-yı Devleti eski yapısından farklı kılan ise idari tes¸kilat ve kanun hazırlama konularında yetkilerinin daraltılmıs¸ olmasıdır. Bu yetkiler yerine ise idari yargı alanındaki sorunlara ve sıkıs¸ıklıklara c¸o¨zu¨m bulması beklenmis¸tir.
Divan-ı Muhasebat (Sayıs¸tay) : I·lk kurulus¸u 1862 yılına dayanmaktadır. Milli Mu¨cadelede kapatılmıs¸ ve Cumhuriyet do¨neminde 364 sayılı yasayla TBMM tabi bir kurum olarak tekrar kurulmus¸tur. Daire reisleri, u¨yeler ve savcılardan olus¸maktadır.
Bir birinci reis, u¨c¸ ikinci reis ve sekiz u¨yeden olus¸an yapı TBMM adına devletin gelir ve giderlerinin denetimini yapmakla go¨revlendirilmis¸tir. Bu kapsamda baktıgˆımızda sorumlulukları idari ve yargı is¸leviyle birles¸tirilmis¸tir.
Cumhuriyet Memuru
II. Mes¸rutiyet do¨neminde memurlar, memurların talepleri ve memuriyetin niteligˆini arttırmak ic¸in o¨nerilerden bulunmus¸lardır.
1926 yılında 788 sayılı Memurin Kanunu yayınlanmıs¸tır. Bu kanunla memurların maas¸ dıs¸ındaki tu¨m hakları belirtilmis¸ ve do¨rt sene yu¨ru¨rlu¨kte kalmıs¸tır. Kanundaki maas¸ du¨zenlemesinin eksikligˆi 1927 Maas¸ Kanunu ve 1929 Barem Yasası ile giderilmis¸tir.
Kamu Yo¨neticilerinin Yetis¸tirilmesi : Osmanlı devletinin u¨st du¨zey devlet memuru yetis¸tirme sistemi 17. Yu¨zyıl itibariyle bozulmaya ve is¸levini kaybetmeye bas¸lamıs¸tır. Bu ihtiyacın kars¸ılanması ic¸in Tanzimat do¨neminde batı tipi okullar kurulmus¸tur. 1859 yılında kurulan Mu¨lkiye bunlardan biridir. Ayrıca maliye, nafia, posta ve telgraf, orman nezareti gibi kurumlar personellerini egˆitmek ic¸in yurt dıs¸ından uzman getirtip bu¨tc¸elerinin bir kısmını buna ayırmıs¸tır.
Cumhuriyet do¨neminde 1924 yılında Mu¨lkiye mu¨fredat ve amac¸ları go¨zden gec¸irilmis¸ ve adı 1938 yılında Siyasal Bilgiler Okulu olarak degˆis¸tirilmis¸tir. 1952 yılında Birles¸mis¸ Milletler ve Tu¨rk Hu¨ku¨meti arasında imzalan bir protokolle Tu¨rkiye ve Orta Dogˆu Amme I·daresi Enstitu¨su¨ (TODAI·E) kurulmus¸tur. TODAI·E kurulus¸ amacı olarak kamu yo¨netiminin disiplin haline gelis¸i ve mevcut anlayıs¸ın degˆis¸mesini esas almaktadır.
Cumhuriyet Tas¸rası
Osmanlı do¨neminde tas¸raya ilis¸kin son du¨zenleme 1913 Kanunudur. Bu konuyla ilgi son du¨zenleme 1949 yılında yapılmıs¸ 5442 sayılı yasayla yapılmıs¸tır.
Tas¸ra tes¸kilatı cogˆrafi kos¸ullar, ekonomik durum ve kamu yo¨netimi ilkeleri ıs¸ıgˆında tasnif edilmis¸tir. Yasada yer alan ilk madde il birimini esas almıs¸ ve illerin ilc¸elere, ilc¸elerinde bucaklara ayrılacagˆını belirtmis¸tir.
I·l ve ilc¸elerin kurulup kaldırılması ise yasalar ıs¸ıgˆında ic¸is¸leri bakanlıgˆının teklifi ve cumhurbas¸kanının onayına bırakılmıs¸tır.
Ko¨y Kanunu – Reaya’dan Efendiligˆe : 1913 yılında Osmanlı Vilayeti kavramı tu¨zel kis¸ilik kazanmıs¸tır. 1924 tarih ve 442 sayılı yasayla ise ko¨y kavramına do¨nu¨s¸mu¨s¸tu¨r. Ko¨ylerde sec¸me hakkına sahip tu¨m ko¨ylu¨ler ko¨y dernegˆi ve onların sec¸ecegˆi ihtiyar meclisine katılabilmekteydi.
1933 yılında ise sec¸me ve sec¸ilme hakkı kadınları da kapsayacak s¸ekilde 18 yas¸ını doldurmak, ko¨yde ikamet etmek ve sabıkası olmamak s¸eklinde degˆis¸tirilmis¸tir.
1984 yılında c¸ıkan 2972 sayılı yasayla I·htiyar Meclisi u¨ye sayısı nu¨fusu binden az olan ko¨ylerde 8, iki bine kadar olan ko¨ylerde 10, iki binden fazla olan ko¨ylere de 12 u¨ye olarak belirlenmis¸tir.
Ko¨ylerden idari unsurlar Muhtar, I·htiyar Heyeti ve Ko¨y Dernegˆidir. Muhtar ko¨ylerde devleti temsil eden tu¨zel kis¸iliktir.
Belediye : 1930 tarihinde yu¨ru¨rlu¨gˆe konulan 1580 sayılı Belediye Yasası kadınları sec¸im su¨recine da^hil edip halkı belediye sistemine da^hil etmeyi hedeflemis¸tir.
1945 yılında Tu¨rk Belediyecilik Dernegˆiyle belediyelerin o¨zerk yapıya kavus¸ması konusunda o¨nemli bir adım atılmıs¸tır.
Belediye mekanizması ic¸indeki uyus¸mazlıkları c¸o¨zmek ic¸in ise il idare kurulu go¨revli kılınmıs¸ ve belediye bas¸kanına direk olarak bagˆlı olan kolluk gu¨cu¨ olan zabıta birimi kurulmus¸tur.
Vilayet (I·l) : Vilayetlerde en u¨st du¨zey sorumlu anayasada belirlendigˆi u¨zere validir. Valiler ic¸ is¸leri bakanının teklifi, Bakanlar Kurulu kararı ve cumhurbas¸kanının onayı ile atanmaktadır.
Valinin sorumlulukları; devlet malını yo¨netmek, mahkemelerde devleti temsil etmek ve adli-askeri kurumlar dıs¸ında kalan devlet dairelerini denetlemektir.
I·lc¸e : I·lc¸e tes¸kilatlarında hu¨ku¨meti temsilen kaymakam bulunmaktadır. Kaymakamlar I·c¸is¸leri Bakanlıgˆı Mu¨du¨rler Encu¨meni (Kurulu) tarafından atanmaktadır.
Valinin sorumlulugˆu altında bulunan kaymakam adli- askeri kurumlar dıs¸ında kalan devlet dairelerini denetleme yetkisine sahiptir.
I·lc¸elerde kaymakam bas¸kanlıgˆında toplanan ilc¸e idare kurulu bulunmaktadır. Burulun u¨yeleri ise s¸unlardır:
- Yazı is¸leri mu¨du¨ru¨
- Sagˆlık ocagˆı hekimi
- I·lc¸e milli egˆitim mu¨du¨ru¨
- Tarım ve ko¨y is¸leri mu¨du¨ru¨
U¨lkemizin cogˆrafi s¸artları ve yerles¸im alanlarının konum ve o¨zellikleri dolayısıyla gelis¸mis¸ olan merkez ilc¸e kavramı bulunmaktadır.
Bucak : 5442 sayılı yasaya go¨re “cogˆrafya, ekonomi, gu¨venlik ve mahalli hizmet” anlamında bagˆlantısı bulunan kasaba ve ko¨yleri temsil eden birimdir. Olus¸turulan bu birimde bucak mu¨du¨ru¨, bucak meclisi ve bucak komisyonu bulunmaktadır. Hu¨ku¨metin temsilcisi ise bucak mu¨du¨ru¨du¨r. Bucak meclisi ise bucagˆa bagˆlı belediye ve ko¨ylerdeki ihtiyar meclislerinden sec¸ilen u¨yelerden olus¸maktadır. Fakat vali veya kaymakam istedigˆi zaman bu meclisin bas¸kanlıgˆını u¨stlenebilmektedir.